Page 72 - İZMİR AKADEMİ DERGİSİ

MAKALE

Pestisitlerin çoğu zehirli kimyasal maddeler içerdiğinden, bitkide birikebilir. Bu bitkilerden yapılan gıda ürünlerinin
doğrudan bitkilere veya toprağa uygulanmamaktadır. tüketilmesiyle, insan ve diğer canlılarda zamanla sağlık
Bunun yerine, insan ve çevre sağlığına en az zarar verecek sorunları meydana gelebilir. Pestisit kaplarının gıda ürünle-
şekilde su ve/veya bazı yardımcı kimyasal maddelerle riyle taşınması ve depolanması da başka bir risk unsurudur.
birlikte karıştırılarak kullanılır. Bu karışımdaki pestisit Ayrıca pestisit uygulanmasından sonra beklenmesi
maddeye “etken / aktif madde” denir. Elbette her zehirli gereken minimal sürenin beklenmemesi ve hemen piyasa-
madde de pestisit olarak kullanılmaz. Bir zehirli maddenin ya sürülmesi de önemli risk nedenlerinden birisidir. Bulaş-
pestisit olarak kullanılabilmesi için biyolojik olarak aktiflik, mış yemleri yiyen hayvanlar, vücutlarında pestisitleri
etkililik, yeterli kararlılık, insan ve faydalı canlılar için güve- biriktirdiğinden bu canlıların et ve süt ürünlerinin tüketilme
nirlilik, çevre için ekolojik temizlik ve ticarette sorun teşkil si de birçok vücut sistemi bozulmalarına neden olabilmek-
etmemek gibi bazı özellikte şartlar taşıması gerekmektedir tedir (T.C. Millî Eğitim Bakanlığı, 2012).
(Akdoğan vd., 2012).
Avrupa Birliği (AB) ülkeleri 2002 yılından bu yana Hızlı Endüstriyel Gübreler ve Olası Zararları
Alarm Sistemi (Rapid Alert System for Food and Feed) ile
ürünlerini denetlemektedir. Pestisit kimyasal madde Gübre, bitkinin büyümesi ve beslenmesi için gerekli olan
kalıntısı yönetmeliklerine uygun olmayan ürünler, web kimyasal elementleri toprağa katan maddedir. Bitkiler
sitesinde yayımlanmakta ve kullanımına izin verilmemekte- büyümek ve yaşamlarına devam edebilmek için birçok
dir. AB’ye ihracat yapılacak ürünlerde limit değerlerin elemente ihtiyaç duyarlar. Bunlar arasında azot, fosfor ve
üzerinde pestisit kimyasal madde kalıntısı bulunması potasyum en önemli olan elementlerdendir. Gübreler,
durumunda tarım ürünü olarak birlik üyesi ülkelere alınma- kimyasal (sentetik) gübreler ve organik (doğal) gübreler
maktadır. Uluslararası ticarette kalıntı analizlerinin, doğru- olmak üzere temelde ikiye ayrılır. Ahır gübresi, yeşil gübre
luğu, güvenirliği için kalıntı analizlerinde kalite güvencesi gibi hayvan ve bitki besin maddelerini organik şekilde
olarak QA/QC, OECD-GLP, HACPP, ISO17025 gibi akredi- içeren gübrelere “organik gübre” denirken amonyum
tasyon sistemleri geliştirilmiştir. Pestisitler gereksiz ve aşırı nitrat, amonyum sülfat gibi bitki besin maddelerini inorga-
kullanıldığında, ürünlerde bulunabilecek en yüksek kalıntı nik şekilde içeren gübrelereyse “mineral gübre” denir.
limitleri (MRL) konusunda her ülkenin kendi ulusal listesi Endüstriyel tarımda sıklıkla kullanılan mineral gübre ler,
bulunmaktadır. Bununla birlikte küresel dünyada, özellikle zamanla toprak yorgunluğuna ve toprakta canlılığın
ticarette sorun yaşanmaması için uluslararası MRL listeleri azalmasına neden olurlar. Bitkiler bitki besin maddeleri
son zamanlarda daha fazla önem kazanmıştır. Bu konuda bakımından gübreye ihtiyaç duyarlar. Ancak gelişigüzel
BM Gıda ve Tarım Örgütü kodeks limitleri ve AB limitleri gübreleme, aşırı gelişme ve kalite bozulması gibi olumsuz
uluslararası anlamda önemlidir. Bazen bu iki sistemin karışı- durumları ortaya çıkarmaktadır. Bu nedenle her tarlanın
mı kullanılmaktadır (Tiryaki vd., 2010). toprak analiz değerlerine ve bitkinin çeşidine göre gübre
tercih edilmesi gerekmektedir (Kaya, 2021). Endüstriyel
Vücutta yaşayan zararlı mikroorganizmaların antibiyotiklere gübreler, bilinçli kullanıldığında amaca hizmet ederken,
karşı direnç geliştirebildiği gibi, pestisit kimyasallarının bilinçsiz ve aşırı kullanıldıklarında toprak ve su kirliliğiyle
bilinçsiz kullanımında da toprak ve bitkiye zararlı mikroor- beraber gıda ve çevre sorunlarına ve kaynak israfına neden
ganizmalara karşı direnç oluşabilmektedir. Canlılar bunu olurlar. Gübre hammaddelerinin ithal edilmesinden dolayı
yaşamlarını devam ettirebilmek için gelecek nesillere dış ticaret açığı da artmaktadır (Yılmaz, 2005).
aktarılan genetik materyallerini seçilim ve mutasyon denen
DNA veya RNA diziliminde meydana gelen kalıcı değişim-
lerle yaparlar. Bu direnç, mikroorganizma çeşidi, uygulana Sürdürülebilir Tarım Modelleri
cak yüzeyin tipi, girintili çıkıntılı yapısı, nemi, eğimi, ısısı ve Endüstriyel tarımın fazla üretmeyi hedefleyen ve çok para
biyofilm oluşup oluşmamasına göre farklılık göstermekte- kazanmayı odaklayan anlayışı, günümüzde yerini kaliteli
dir (Erdoğan, 2016). üretim anlayışına bırakmıştır. İdeal yaklaşım, “Fazlası değil,
Pestisitler çeşitli yollarla yayılırlar. Pestisit püskürtül düğün- yeterli miktarda, kaliteli ve doğanın dengesine zarar
de havaya karışmakta, rüzgârla taşınmakta, yağmur, kar vermeyen” üretim anlayışıdır. Çevreyle uyumlu tarım
yağışıyla veya sisle tekrar yeryüzüne dönmektedir. Bir kısmı tekniklerini içeren bu modelin adı; Orta ve Kuzey Avrupa
havada dağılırken; büyük kısmı bitki, toprak, göl ve deniz dillerinde “Ekolojik Tarım”, Latin kökenli dillerde “Biyolojik
üzerinde kalmaktadır. Kalan bu pestisitler, yağmur ve Tarım”, İngilizcedeyse “Organik Tarım” olarak adlandırılır
sulama sularıyla toprakta aşağıya doğru hareket ederek ve standartları belirlenmiştir. Organik tarımda mineral
temiz su kaynaklarını kirletmektedir. Ayrıca havadaki diğer gübrelerin alternatifi olan biyogübreler,kimyasal gübrelerin
kimyasallarla birleşerek ikincil kirleticiler de oluşturabildik- az kullanıldığı veya hiç kullanılmadığı Sudan gibi bazı
leri görülmektedir. Toprağa geçen pestisitler fiziksel, Afrika ülkelerindeki tarım topraklarında denenmiş ve
biyolojik ve kimyasal değişime uğramakta, toprak içinde faydaları gözlemlenmiştir. Dünya pazarında endüstriyel
emilip tutulmaktadır. Bu durum toprağın içinde ve yüzeyin- gübre ve pestisit kullanılmamış, onların yerine organik
de yaşayan canlıları olumsuz etkileyebilmektedir. Pestisit gübre ve gerekiyorsa biyopestisit kullanılmış gıda ürünleri
kimyasalları topraktan bitkilere geçebilir ve toksik düzeyde ne büyük rağbet olduğu görülmektedir (Tunç, 2017).

70