Page 69 - İZMİR AKADEMİ DERGİSİ

MAKALE

Görsel 3. 19. Yüzyıl Sancakburnu Kalesi'nin Yeni Planı Görsel 4. Sancakburnu Kalesi'nin Sahilden Görünümü
(Osmanlı Kaleleri,2016:261)

Büyük Deprem ve Kale'nin Yeniden İnşâsı defalarca saldırıya uğramıştır. 5-9 Mart 1915 târihleri
arasında yapılan bu saldırılar amacına ulaşmadan geri
İzmir bulunduğu konum nedeniyle bir deprem kuşağı püskürtülmüştür (Bakacak, 2019). Savunma gücünün en
bölgesinde yer almaktadır. Târihî süreç içerisinde kayıt önemli unsuru Sancakburnu Kalesi bu saldırılar esnasında,
altına alınmış onlarca yıkıcı depreme mâruz kalan İzmir
şehri, en büyük depremlerden birine 10 Temmuz 1688 Fransızca kaleme alınmış arşiv kayıtlarına göre dört şehit
yedi de yaralı vermiştir (BOA, HR.SYS, 2109-9, Osmanlı
târihinde şâhitlik etmiştir (Baykara, 2001). Bu yıkıcı deprem Belgelerinde,2013). Bugün, Yenikale Şehitliği ve Narlıdere
İzmir'e büyük zarar vermekle birlikte Sancakburnu Kalesi'ni Şehitliği bu kalede şehit olmuş askerlerin anısına düzenlen-
de yerle bir etmiştir. Kalenin öneminin farkında olan miştir. Günümüzde Güney Deniz Saha Komutanlığı bünye-
Osmanlı yönetimi, yeniden inşâsı için vakit geçirmeden
girişimlerde bulunmuştur. Osmanlı arşiv kayıtlarından elde sinde hizmet vermeye devam eden Sancakburnu Kalesi,
(Görsel 4) Türk Târihi'nin değerli yapıları arasında varlığını
edilen bilgiler ışığında, kalenin Yenikale olarak da anılması- sürdürmektedir.
nı sağlayan bu yeni yapım kalenin, tam teşekküllü bir kale
olduğu söylenebilir. Nitekim 19. yy. ait bir arşiv planında
bu durum rahatlıkla gözlemlenebilmektedir. İlgili planda
daha önce kare planlı olduğu belirtilen kalenin, bu kez
deniz sınır alınarak yamuk planlı inşâ edildiği, hem denize
hem karaya nâzır tabyalarla donatılarak hendekler yardı- KAYNAKLAR
Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Kaleleri. (2016). T.C. Başbakanlık Devlet
mıyla savunmasının güçlendirildiği görülmektedir. Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı. Yayın Nu:144.
(Görsel 3). Bakacak, A., (2019). ''I. Dünya Savaşı'nda İzmir Bombardımanı (5-9 Mart
1915)'', Çağdaş Türkiye Târihi Araştırmaları
Arşiv kayıtlarından yine hem kalenin yeniden yapım süreci- Baykara, T. (2001). İzmir Şehri ve Târihi. Akademi Kitabevi.
ne hem de sonrasında tahkim, savunma ve uğradığı saldırı- Heredotos. (1973). Herodot Târihi. Türkçesi: Müntekim Ökmen. Remzi
lara da ulaşmak mümkündür. Hicrî 1100/Mîlâdî 1689 târihli Kitabevi.
98 numaralı mühimme defterinde hem İzmir Kadısı'na hem Evliyâ Çelebi. (1966). Evliyâ Çelebi Tam Metin Seyâhatnâme. Üçdal Neşriyat.
de Kaptan Paşa'ya kalenin yapımıyla ilgili verilen emirler Mustafa Nuri Paşa. (H.1327). Netâyicü'l-Vukû'āt. Uhuvvet Matbaası.
görülmektedir (BOA, A . { DVNSMHM . d . 00098 } ). Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi. (2013). T.C. Başbakanlık Devlet
Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı. Yayın Nu: 130.
H.1222/M.1807 târihli başka bir arşiv kaydında yeniden Piri Reis. (2011). Kitâb-ı Bahriye. https://art.thewalters.org/files/p-
yapılan tabyalara top ve tüfek gereksinimi olduğu, benzer df/w658.pdf. (Tıpkıbasım).
şekilde H.1237/M.1821 târihli bir diğer belgede ise Pınar, İ. (1996). Gezginlerin Gözüyle İzmir XVIII. Akademi Kitabevi.
bitirilen tamirat sonrası on üç kıta top, barut ve bir miktar Tavernier, J.B. (2006). Tavernier Seyahatnamesi. Çev. Teoman Tunçdoğan,
kurşun talebi kayıtlara yansımıştır (BOA, C.AS.131-5841/ Kitap Yayınevi.
C.AS.525-21909). I. Dünya Savaşı sırasında Sancakburnu Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı
A.{DVNSMHM.d.00098}/C.AS.131-5841/C.AS.525-21909/
(BOA),
Arşivi
Kalesi şehrin savunulmasında önemli bir rol üstlenmiştir. HR.SYS, 2109-9. Erişim.08.01.2022.
Çanakkale muharebelerinin şiddetli bir biçimde devam Umar, B. (2011). Narlıdere. Heyamola Yayınları.
ettiği ve tüm dikkatlerin bu cephe üzerinde toplandığı bir Ülker, N. (1994). XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda İzmir Şehri Târihi I Ticaret Târihi
dönemde, İzmir de hem denizden hem de havadan Araştırmaları. Akademi Kitabevi.
67