Page 38 - İZMİR AKADEMİ DERGİSİ

MAKALE

Nükleik asitlerin, dolayısıyla DNA nın enzimatik parçalan- Virüsler identik replikasyon ve mutasyon yeteneğine sahip-
masında fosfodiester bağı hidrolitik olarak gerçekleşir. tirler fakat metabolizmaları yoktur. Uyarılara hemen hiç
Nükleik asitlerin parçalanmasında görev alan enzimler reaksiyon göstermezler. Virüslerin ancak konukçu hücre ile
nükleazlar olarak adlandırılır. Polinükleotid zincirini birlikteyken canlılığın bütün özelliklerini kazanabildikleri
ucundan başlayarak nükleotid birimleri olarak parçalayan söylenebilir bu nedenle de yapay besi ortamlarında değil
ekzo-nükleazlar ve zinciri ortasından kısmen spesifik olarak yaşayan hücreleri içeren ortamlarda ( örneğin doku kültür-
parçalayan endo-nükleazlar vardır. Birçok nükleaz spesifik leri) çoğalabilirler. Ayrıca tutunduğu konukçu hücre meta-
olarak DNA ikili heliksine hücüm ederken diğerleri yalnız bolizmasını kendine özgü maddeleri sentezletebilecek
tek zincirli DNA molekülünü parçalayabilirler. Bu enzimler biçimde etkilerler. Bu açıdan virüsler tutundukları organiz-
yapı aydınlatma ve gen teknolojisi için önemlidir. maya göre; bakteri virüsleri ( bakteriofajlar ) , bitkisel ve
Genlerin tamamı yalnız proteinler için bilgi taşımaz. mRNA hayvansal virüsler olmak üzere üç gruba ayrılırlar.
ve tRNA nın zincir dizisi de DNA tarafından kodlanır. DNA Virüslerin çoğalması için ilk koşul hücreyi tanıması ve
bir organizmanın yapısını ve fonksiyonunu bütünüyle hücrenin içerisine girmesidir. Bazı virüsler sadece tek tür
tanımlayan tüm genetik bilgiyi içerir. Genetik bilginin konakçıda (insan, hayvan, insekt ve bitki) enfeksiyon yapar-
aktarımından üç farklı işlem sorumludur: ken, bazıları birden fazla türde (hem insan hem de hayvan)
enfeksiyon yapma özelliği taşırlar. Bazı virüslerin konakçı
Replikasyon ( DNA’nın kendini eşlemesi ) hücre spektrumu genişken bazı virüsler konakçının tek tip

Transkripsiyon ( RNA biyosentezi ) hücrelerini enfekte ederler. En basit hali ile virüs nükleik
asitleri daima ‘ Capsid ‘ adı verilen bir protein zarfı içinde
Translasyon ( Protein biyosentezi ) bulunur. Capsid genellikle çok sayıda birbirinin aynı olan
ve ‘ Capsomer ‘ adı verilen alt birimlerden oluşur. Virüsler
Replikasyon esnasında çift iplikli bir nükleik asit molekülü , zarflı veya zarfsız olabilirler. Zarf lipid ve protein yapıdadır.
eş kopyalar verebilmek için birebir çoğaltılır. Bu işlem Zarf lipidleri hücre kaynaklıdır. Zarf proteinleri ise virus
genetik bilginin değişmeden korunarak sürekliliğini sağlar. genomu kontrolünde sentezlenir. Zarftaki proteinlerden
Transkripsiyon sırasında, bir gene karşılık gelen DNA biri glikoprotein yapısında olup çıkıntı şeklindedir
parçası okunarak tek iplikli bir RNA sekansı ile ifade edilir, (Karlson, 1992).
yani DNA baz dizisi RNA baz dizisine çevrilir. Bu RNA
molekülü çekirdekten sitoplazmaya hareket eder ve
ribozomlara bağlanır. Protein biyosentezi için haberci-RNA
( mRNA) transkripsiyon adımı ile genin bir kopyası olarak
hazırlanır. mRNA amino asit dizisi hakkındaki bilgiyi her biri
bir kod oluşturan baz üçlü grupları şeklinde içerir. Translas-
yon sırasında RNA sekansı sitoplazmada, protein oluşturan
aminoasit zincirine çevrilir. Aktive edilmiş amino asitler
transfer-RNA (tRNA) aracılığı ile mRNA üzerindeki baz
şifresi okunarak amino asit dizisine dönüştürülür.
DNA’nın içerdiği bilgilerdeki değişmeler mutasyon olarak
adlandırılır. Özellikle replikasyon sırasında parçaların bir
kısmı kaydolmuş veya başka bir yere bağlanmış olabilir.
Nokta mutasyonu olarak ifade edilen bir bazın değişmesi; Şekil 6: Zarflı ve zarfsız virüs yapısı
primer yapının, bunun sonucu olarak da bir proteinin https://cdn.istanbul.edu.tr/FileHandler2.ashx?f=viroloji_ders_notu.pdf
amino asit dizisine ait bilginin, değişmesine neden olur Coronavirüsler de zarflı ve tek iplikli RNA virüsleridir, yani
(Karlson P, 1992 ). genetik materyalleri bir RNA ipliğinden oluşur ve her viral
DNA yalnız yüksek organizmalar ve bakterilerin değil partikül bir protein zarfına sarılıdır. Bir coronavirüs dört
virüslerinde genetik materyalidir. Virüsler identik replikas- yapısal proteinden oluşur: Nükleokapsid, zarf, zar ve
yon ve mutasyon yeteneğine sahip 20-300 nm boyutunda çubuksu çıkıntılar (dikenler). Nükleokapsid, zarf ve zar
en küçük birimlerdir. Basit virüsler sadece nükleik asit ve proteinleri tarafından oluşturulan küreye benzer bir yapının
proteinden oluşurlar ve nükleo-proteid olarak bilinirler. içinde, genetik materyali bulundurur. Dikensi çıkıntılar ise
Yapısındaki nükleik aside göre RNA- virüsleri ve DNA virüsün enfekte edebileceği hücreleri belirler ve hücreler-
virüsleri olarak incelenirler. DNA-virüsü açık veya halkalı deki almaçlara bağlanır.
formda kapalı, heliks şeklinde ikili zincir, RNA-virüsleri ise
genellikle tek zincirli yapıdadır.

Şekil 7: Zarlı virüs yapısı
(Tübitak, 2020)

Şekil 5: Virüs Aileleri (Tübitak, 2020)

36