Page 64 - izmir meb ozbakıs dergi deprem özel sayısı456

Eğer s z bu acı haber vereb lecek durumda olmadığınızı h ssed yor-
sanız çocuğunuzun çok güvend ğ ba ka b r yet k nden yardım
stey n. Çocuğunuz kaç ya ında olursa olsun, o sırada h ssett ğ n z
üzüntüyü saklamaya çalı mayın. Çocuğunuza bu acı haber
ver rken “öldü” fades n kullanın. Her zaman en y b lg , doğru
b lg d r. Kısa, bas t, net: “Öldü” (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
“Uyuyor” dersen�z uykudan korkmasına ya da uyanacağı
beklent�s�ne kapılmasına neden olab�l�rs�n�z. “Uzaklara g�tt�”
dersen�z terked�ld�ğ�, vedalaşmaya b�le değer bulunmadığı
duygusu yaratab�l�r ya da ger� dönmes� beklent�s�ne g�rmes�ne
neden olab�l�rs�n�z. “Cennete g�tt�” dersen�z ve o da “cennete
g�tmeye” kalkışırsa ne yapacaksınız? “Gökyüzünden, bulutla-
rın üzer�nden b�ze bakıyor” dersen�z fırtınalı günlerde ne
yaptığına da�r açıklamanızı nasıl yapacaksınız? Ya da sürekl�
tak�p ed�ld�ğ� düşünces�n� nasıl ortadan kaldıracaksınız?
“Allah çok sev�yordu yanına aldı” dersen�z ve o Allah tarafın-
dan sev�lmed�ğ�n� düşünürse ya da sevd�ğ�n� kend�s�nden
ayırdığı �ç�n kızarsa bu durumu nasıl düzelteceks�n�z? (Kuloğlu
Türker ve Yüce; 2020).
Çocukların Ölüm Konusundak Soruları
“Ölü”, “Ölüm” ne demekt�r?
“Ölü, artık ya amayan demekt r. Tüm canlılar doğar, büyür ve ölür.
Ölü b r nsan konu amaz, oynayamaz, gülemez, ağlayamaz, nefes
alamaz. Ölü nsanların artık organları çalı madığı ç n yemek
yemes , uyuması ya da sıcak kalması da gerekmez.”
Ölen �nsanlar nereye g�der?
Cansız bedenler gömülür. B ze kalan se ölen nsanlarla lg l
hatıralarımızdır. Ölenlere ne olduğu konusunda nsanlar farklı
eyler dü ünürler. K m ölenler n cennete g tt ğ ne nanır k m se
yok olduğuna nanır, bazıları farklı bedenlerde tekrar dünyaya
geld ğ ne nanır ama k mse tam olarak ne olduğunu b lemez.
B lg : Ölüm gerçekle meden önce süreğen b r hastalık ya da
hastanede b r tedav sürec varsa çocuğu da dâh l ederek hazırlan-
le olmadığının söylenmes gerek r. Yet k nler, çocuğun olayın
masını sağlayın. Vedala ması ç n fırsat tanıyın.
sorumlusu olarak kend s n görmemes ç n kullandıkları sözcükler
özenle seçmel d r.
Dedem neden hala hastanede? Ne zaman ger� gelecek?
Pek�, bu b�r�n�n hatası mıdır?
B l yorsun k deden çok hasta doktorlar onu y le t rmek ç n eller n-
den gelen yapıyorlar. Y ne de durumu y değ l. Ne zaman ger
“Hayır, genell kle b r n n ölümü, k msen n hatası değ ld r. Dü ünü-
geleceğ n ben de b lm yorum. Ne yazık k h ç ger gelmeyeb l r,
len söylenen ya da yapılan ey çok korkunç olsa da, bu b r n n
Bütün canlılar ölürler. Çok çok ya landığın zaman d ğer bütün
öleb l r. Bu yüzden çok üzgünüm (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
ölmes ne sebep olmaz.”(Jay, Thomas, 2021, 12).
canlılar g b sen de öleceks n. Bu çok normal b r ey ama o zamana
daha da fazla payla masını sağlayacaktır. Bu durum hem yas
B lg : Çocuklar genell kle olanlardan kend ler n sorumlu tuttukları
sürec ndek öğrenc hem de d ğer tüm öğrenc ler ç n geçerl d r.
kadar kend ne çok y bakmanı st yorum. Ya arken sağlıklı ve mutlu
Sen de ölecek m�s�n anne?
ç n yet k nler konu urken meydana gelenler n, onların söyled kle-
olmamız öneml d r. Bunun ç nde el m zden gelen yapmalıyız
Yas tutmanın ne demek olduğunu açıklayın. Sevd ğ m z b r
Evet. B r gün herkes g b ben de öleceğ m ama md değ l. O
r b r söz, yaptıkları b r davranı ya da dü ündükler b r ey neden y-
(Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
öldüğünde üzülmen n, ağlamanın, b r süre h çb r ey yapmak
ya ına uygun b r b ç mde ve detaylı olmayacak ek lde payla ı-
Ölüm, hayatın doğal b r parçasıdır ancak buna rağmen çocuılarla
zamana daha çok var. Sen büyüyeceks n, anne-baba olacaksın,
ncelemek, çocukların ölümü somutla tırab lmeler açısından
stememen n normal olduğunu ama ger de kalanların en
Ölen �nsanları neden mezara koyuyoruz? Burada yatağında
mı, onların ölümün ve ya anan yasın herkes n ba ına gelen b r
çocukların olacak, ben anneanne-babaanne olacağım, çok ya lana-
yararlı olacaktır (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
bu gerçeğ nasıl konu mamız gerekt ğ noktasında zaman zaman
sağlıklı ek lde ya amaya devam etmeler n n gerekt ğ n , bu
kalmaya devam edemez m�?
durum olduğunu kabul etmes açısından yararlı olacaktır.
cağım ancak ondan sonra öleceğ m (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
kend m z yeters z h sseder z. Yapılan öğretmen ve vel görü mele-
Hastane, cenaze törenler ve mezarlık g b yerlere z yaretler n
yüzden b r süre sonra oyun oynamanın da s nemaya g tmen n
r nde de yet k nler n çocuklarla bu tür olaylar hakkında nasıl
yapılab leceğ en y zaman, kr z olmayan dönemlerd r. Çocuğunu-
Kaybed len öğrenc ç n okul ortamında tüm a les n n, tüm
Ya sen de hastalanırsan?
Hayır, edemez. Ölen k ler n kaldığı yere mezarlık den r. B z de
de doğal olduğunu vurgulayın.
konu ulacağı, nasıl b r yakla ım ç nde olunacağı konusunda “b lg
zun çok da y tanımadığı, duygusal b r bağı olmayan k ler ç n
öğrenc ler n, öğretmenler n ve çalı anların katılab leceğ b r
mezarlığa koymak zorundayız (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
Bazen ne yaparsak yapalım, bazı hastalıklara engel olamayız. Y ne
yeters zl ğ nden” kaynaklı ted rg nl kler ya adıkları gözlemlenm -
Kaybett ğ n z yakınınızın özel e yalarını toplamak ç n acele
anma tören yapılab l r. Bununla b rl kte b r nt har sonucu ölüm
yapab leceğ bu tarz z yaretler, sevd ğ ve duygusal bağlarının
t r. Bu nedenle çocukların anne-babalarına ve öğretmenler ne
de sağlığıma çok d kkat edeceğ mden ve uzun yıllar ya amaya
Toprağın altında nefes alamaz, koymayalım.
etmey n. E yaları toplama sürec oldukça duygusal b r süreçt r.
söz konusu se durum farklı değerlend r lmel ve anma tören n n
bulunduğu k ler le lg l gelecekte ya ama olasılığı bulunan
çalı acağımdan em n olab l rs n (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
sordukları sorulara daha somut ve tatm n ed c cevapların yer aldığı
Bu süreçle b rl kte ağlamaktan, e yaları ok amaktan, anılarınızı
yapılıp yapılmayacağına karar ver lmel d r. Tören n gerekl
durumlarda, kültürünün gerekt rd ğ ek lde ney , nasıl yapması
Ölen k ler nefes almazlar. Vücutlarındak h çb r organ çalı maz. Bu
b r çalı manın lg l k lere katkı sağlayacağı dü ünülmü tür. Bu
ve duygularınızı konu maktan çek nmey n. S z ve çocuğunuz
olduğu dü ünülüyorsa kısa b r anma tören yapılab l r. Tören
gerekt ğ ne da r b lg ler kazandırır (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
Ya b�r kaza geç�r�rsen?
nedenle o, toprağın altında olmaktan rahatsız h ssetmeyecek
çalı mada; yapılan l teratür taramalarına dayanarak 0-10 ya arasın-
kend n z hazır h ssett ğ n zde toplama n b rl kte yapab l rs -
d ğer öğrenc ler ç n kes nl kle özend r c n tel ğe sah p olmama-
Kaybı Olan Çocukla Konuşma
(Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
Ben m ölmemden korktuğunu b l yorum. Ben de sevd ğ m k ler n
dak çocuklarla konu urken kullanılması uygun olan fadeler
n z. Bu sürece katılmak stemezse onu zorlamayın, ele t rmey n.
lıdır.
derlenm ve çocukların duygularını rahatça fade edecekler b r
ba ına b r ey gel rse d ye korkuyorum. Ben her zaman çok d kkatl
Mezarlığa z�yarete g�tmesek üzülür mü?
Fakat önces nde ne zaman toplayacağınızı, topladığınız e yaları
Çocuğun kaybı varsa ölüm haber ver rken çocuğun b ld ğ , sess z,
Bazı çocuklar duygularını sözel fade etmekte zorlanır. Ya larına
davranacağım. Sen n de öyle yapmanı st yorum. Eğer d kkatl
ortamın nasıl hazırlanab leceğ konusunda b lg lere yer ver lm t r.
nereye k me vereceğ n z , veremed ğ n z e yaları ne yapacağını-
sak n ve kend n güvende h ssett ğ b r ortam seç n.
ve gel m düzeyler ne uygun b r b ç mde res m, oyun ve drama
Hayır üzülmez. B z mezarlığa kend m z ç n, onu özled ğ m z ç n,
davranırsak sağlıklı ve uzun b r süre ya ayab l r z (Kuloğlu Türker ve
Faydalı olması d leğ yle…
zı sak n, kısa ve olumlu b r tarzda anlatın.
g b etk nl kler kullanılab l r. Çocuğun duygularını fade etme
yanında olmak sted ğ m z ve mezarını görmek sted ğ m z ç n
Ölüm haber n vermeden önce “sana üzücü b r haber vereceğ m”
Yüce; 2020).
Çocuğunuza, “sen güçlü olmalısın” demey n o henüz b r çocuk
Çocuklar İç n Hazırlık
ekl (ağlayarak, tep nerek, vurarak, sözcüklerle vb.) ne olursa
d yerek çocuğu hazırlayın.
g d yoruz (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020,242).
Dedem çok yaşlı o zaman önce o ölecek!
ve h çb r ey ç n güçlü olmak zorunda değ l. Böyle b r fade
olsun, duygularının farkında olması ve fade etmes çok öneml -
Öğretmen Ve Vel lere Öner ler
Ölüm le lg l b lg y olayın hemen arkasından ver n. Aradan zaman
Ya amın doğal akı ı ç nde nsanlar kayıp ya da kayıp olu turacak
omuzlarına altından kalkması zor b r yük b nd recekt r. Ergenl k
d r. İz n ver c olan bu yakla ım, çocuğun değerler n , duyguları-
Deden n ya lı olduğu doğru ama herkes aynı ya ta ölmez. Bazı
geçmes n beklemey n. Bekleme süren z en fazla b rkaç saat olab l r
b r tehd tle kar ı kar ıya kalab lmekted r. Duygusal bağlantımızın
dönem n n sonunda b le olsa henüz hayatının ba ındadır,
nı, güçlü ya da zayıf yönler n ke fetmes n sağlayacaktır.
Bazı sorular cevapsızdır. “B lm yorum” fades bazen en y cevap
nsanlar çok uzun süre ya arlar. B z de deden n çok uzun yıllar
olmadığı durumlarda çocuklarla ölüm hakkında konu mak
ama b r gün değ l (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020). Her çocuğun
henüz b r yet k n olmamı tır ve öğrenmes gereken pek çok ey
olab l r.
ya amasını st yoruz (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
Çocuğun duygularını duymadan, anlamadan ölümü normal
genell kle daha kolaydır. Mesela ç çekler n, böcekler n, yakın
duygularını fade ed ve duyguları le nasıl ba a çıktığı kend s ne
vardır. Öğrenmes gerekenler , kend hızında öğrenmes ç n ona
özgüdür, ona ht yacı olan zamanı ver n, konu mak sted ğ nde
Öğrenc le konu urken sam m ve dürüst olmak öneml d r.
etk le mde bulunmadığı hayvanların ölümü, konu mak açısından
olarak göstermek doğru değ ld r. Bu tutum çocuk ç n nandırıcı
B�r gün bende öleceğ�m değ�l m�?
fırsat vermeye çalı ın.
olmadığı g b çocuğa kend s n y h ssett rmeyecek ve okulda
Öğretmen n sabırla d nlemes , üzüntüsünü sam m yetle fade
saygıyla ve d kkatl ce d nley n.
y b rer fırsattır. Konu manın yanı sıra yapab l rsen z ölen hayvanı
Öz Bakış etmes , ç nden gel yorsa ağlaması, öğrenc ler n duygularını Öğretmenler n ölüm ve yasa da r deney mler n , öğrenc ler n
gel t r len logo-terap ; olumsuz ko ullara rağmen ya amı mak ç n destek vermekte ve bu nedenle kend ler ne y gelmek
sürdüren k ler n ya adıklarından anlam bularak y le t kler n , anlamında çaba harcamak durumundadırlar. Özell kle 6 ubat
kar ıla ılan durumlardak tutum, davranı ve kabullen n fark 2023 tar h nde meydana gelen Kahramanmara merkezl
yarattığını söylerken rez lyansdan bahseder. depremler sonrasında gerek deprem bölges ne g derek gerek-
Zorlu Meslek� Deney�mler� Zorlu b r durumla kar ıla manın ardından bununla ba a travma etk ler , tükenm l k, e duyum yorgunluğu le kar ıla ı-
se burada yapılan çalı malara katılarak gel eb lecek k nc l
çıkmak, üstes nden geleb lmek se ps koloj k sağlamlığın en
lab l r.
kısa özet d r. Ps koloj k sağlamlık aynı zamanda zorlayıcı ya am
Ger�de Bırakmak olaylarına uyum sağlanmasını da fade eder. Ya anan zorlayıcı Her ps koloj k danı manın bu süreçte ba etmekte güçlük
ya atacak olası durumları göz ardı etmeyerek süregelen
durum kar ısında durab lmek, var olan güçlü yönler n değer-
lend rerek çözeb lmek ya da yardıma ht yaç duyduğunun
farkında olmak ve ht yaç duyduğu yardımı alab lmekt r. duygusal, bedensel, davranı sal ve b l sel becer ler le uyku
beslenme düzen n bell per yodlarla d kkate alması gerek r.
Özlem PAMİR YURTSEVEN Ps koloj k sağlamlık; zorluğa uyum sağlamak değ l zorluğa Duygularında farklılık olup olmadığını, end el ya da stresl
Konak Rehberl k ve Ara tırma Merkez rağmen hayata devam edeb lmek olarak n telend r l r. Ps kolo- olup olmadığını sorgulamalı, vücudundak duyumları, gerg nl -
ğ değerlend rmel , sıradan uyku düzen ndek değ kl kler
j k sağlamlık varolu tan gelen özell kler, bunların gel t r l p
“Eğer ben kend�m �ç�n değ�lsem, k�m ben�m �ç�nd�r? güçlend r lmes bunun yanı sıra sosyal ve let msel bağlar, önemsemel , çevres yle olan l k ler n ve tutumlarını değer-
Ş�md� değ�lse ne zaman?” sah p olunan değerler le fade ed leb l r. Varolu tan gelen lend rmel d r.
Rabb� H�llel özell kler, sosyal ve çevresel faktörler ps koloj k sağlamlık
üzer nde etk l d r. Bu faktörler n olumsuz etk ler zorlayıcı,
olumlu etk ler de güçlend r c olarak n telend r leb l r. Ya ama
Ya am yolunda acı veren, korkutan, kaçındığımız olayları Lat nce ger zıplama anlamına gelen ”res l re” sözcüğünden l k n sah p olunan kontrol düzey kar ıla ılan r skl durumları
ya amak, mücadele etmek ya da pek çoğuna ah tl k etmek türeyen ve ger sıçrama ve esnekl k anlamına gelen b r İng l zce azaltırken ps koloj k sağlamlığı arttırır. Bu noktada öz güven
kaçınılmazdır. Neredeyse benzer olayları ya arken sonrası sözcük olan “res l ence” Türkçe’de yaygın olarak rez lyans ya da yüksek, otokontrol sah b , benl k saygısı olan, stres n yöneteb -
hep m z ç n farklı olab lmekted r. Aynı durum kar ısında esnekl k olarak kar ılanmaktadır. Aslında bambu b tk s len b reyler n ps koloj k sağlamlıklarının yüksek olması bekle-
k m ler b r süre sonra ya am döngüsünü yakalarken k m ler rez lyans ç n kullanılab lecek en y metafordur çünkü ddetl n r. Zorlu ya am olaylarına l k n olumlu sonuçların artması
bu konuda zamana ya da desteğe ht yaç duymakta k m s de rüzgar ve yağmur sırasında sağlam kökler ve esnek yapısı le ps koloj k sağlamlığın artmasıdır. Amaç sah b , poz t f yakla a-
esk s g b olamamaktadır. Yapılan ara tırmalar da gösterm t r yerlere kadar eğ len bambu, sonrasında lk hal ne kavu up b len, çözüm üreten, let m becer ler olan b reyler ç n
k ya anan benzer travmat k olaylar sonrasında k ler n %15’ büyümeye devam eder. Rez lyans da hem ps koloj k hem de ps koloj k sağlamlıktan bahsed l r.
ya amlarına h çb r ey olmamı g b devam edeb lmekte, %70’ f z ksel olarak daha öncek güç deney mler le yen ve b r d ğer Sah p olunan rez lyans ve ps koloj k sağlamlık pek çok yanıyla
sosyal destek, yardım alma ht yacı duymakta, %15’ se zorlu ya antıya hazırlıklı olab lmey sağlar. örtü mekte; bu nedenle zorlu ya antıları anlamlandırmak, ba a
post-travmat k semptomlar ya amaktadır. Aslında nsan olarak hep m z doğu tan y olmak ç n b r m ktar çıkmak ve ht yaç duyulan süreç sonunda toparlanab lmek
Zorlu ya antıların ardından yoluna kes nt s z devam edeb len becer ye sah b z. Sonradan öğrend kler m z ve deney mled kle- açısından da değerl d r.
ya da yardıma ht yaç duyduğunun ayırdında olan, sah p r m z le öğreneb l r ve gel eb l r z. Kend stres yle ba a çıkma Destek veren mesleklerden b r n yürüten ps koloj k danı man-
olduğu sosyal destekten yararlanan ve rut nler ne döneb len becer ler ne sah p, kend s ne güvenen ve nanan, a le ve sosyal lar da yaptıkları n çer ğ ve zorluğu neden yle olumsuz
k ler farklı kılan ned r? Bu noktada son yıllarda sıklıkla bağları kuvvetl , öz-değer sah b , payla ımcı, öz-kontrolü olan ya am olaylarını deney mlemekte, olumsuz duyguları sağalt-
çalı ılan ps koloj k sağlamlık ve rez lyansdan bahsedeb l r z. k ler ç n rez lyansdan bahsed leb l r. V ktor Frankl tarafından
64