Page 62 - izmir meb ozbakıs dergi deprem özel sayısı456

sanız çocuğunuzun çok güvend ğ ba ka b r yet k nden yardım
stey n. Çocuğunuz kaç ya ında olursa olsun, o sırada h ssett ğ n z
üzüntüyü saklamaya çalı mayın. Çocuğunuza bu acı haber
ver rken “öldü” fades n kullanın. Her zaman en y b lg , doğru
b lg d r. Kısa, bas t, net: “Öldü” (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
“Uyuyor” dersen�z uykudan korkmasına ya da uyanacağı
beklent�s�ne kapılmasına neden olab�l�rs�n�z. “Uzaklara g�tt�”
dersen�z terked�ld�ğ�, vedalaşmaya b�le değer bulunmadığı
duygusu yaratab�l�r ya da ger� dönmes� beklent�s�ne g�rmes�ne
neden olab�l�rs�n�z. “Cennete g�tt�” dersen�z ve o da “cennete
g�tmeye” kalkışırsa ne yapacaksınız? “Gökyüzünden, bulutla-
rın üzer�nden b�ze bakıyor” dersen�z fırtınalı günlerde ne
yaptığına da�r açıklamanızı nasıl yapacaksınız? Ya da sürekl�
tak�p ed�ld�ğ� düşünces�n� nasıl ortadan kaldıracaksınız?
“Allah çok sev�yordu yanına aldı” dersen�z ve o Allah tarafın-
dan sev�lmed�ğ�n� düşünürse ya da sevd�ğ�n� kend�s�nden
ayırdığı �ç�n kızarsa bu durumu nasıl düzelteceks�n�z? (Kuloğlu
Türker ve Yüce; 2020).
Çocukların Ölüm Konusundak Soruları
“Ölü”, “Ölüm” ne demekt�r?
“Ölü, artık ya amayan demekt r. Tüm canlılar doğar, büyür ve ölür.
Ölü b r nsan konu amaz, oynayamaz, gülemez, ağlayamaz, nefes
alamaz. Ölü nsanların artık organları çalı madığı ç n yemek
yemes , uyuması ya da sıcak kalması da gerekmez.”
Ölen �nsanlar nereye g�der?
Cansız bedenler gömülür. B ze kalan se ölen nsanlarla lg l
hatıralarımızdır. Ölenlere ne olduğu konusunda nsanlar farklı
eyler dü ünürler. K m ölenler n cennete g tt ğ ne nanır k m se
yok olduğuna nanır, bazıları farklı bedenlerde tekrar dünyaya
geld ğ ne nanır ama k mse tam olarak ne olduğunu b lemez.
B lg : Ölüm gerçekle meden önce süreğen b r hastalık ya da
hastanede b r tedav sürec varsa çocuğu da dâh l ederek hazırlan-
masını sağlayın. Vedala ması ç n fırsat tanıyın.
sorumlusu olarak kend s n görmemes ç n kullandıkları sözcükler
özenle seçmel d r.
Dedem neden hala hastanede? Ne zaman ger� gelecek?
Pek�, bu b�r�n�n hatası mıdır?
B l yorsun k deden çok hasta doktorlar onu y le t rmek ç n eller n-
den gelen yapıyorlar. Y ne de durumu y değ l. Ne zaman ger
“Hayır, genell kle b r n n ölümü, k msen n hatası değ ld r. Dü ünü-
geleceğ n ben de b lm yorum. Ne yazık k h ç ger gelmeyeb l r,
len söylenen ya da yapılan ey çok korkunç olsa da, bu b r n n
öleb l r. Bu yüzden çok üzgünüm (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
ölmes ne sebep olmaz.”(Jay, Thomas, 2021, 12).
daha da fazla payla masını sağlayacaktır. Bu durum hem yas
canlılar g b sen de öleceks n. Bu çok normal b r ey ama o zamana
B lg : Çocuklar genell kle olanlardan kend ler n sorumlu tuttukları
sürec ndek öğrenc hem de d ğer tüm öğrenc ler ç n geçerl d r.
kadar kend ne çok y bakmanı st yorum. Ya arken sağlıklı ve mutlu
Sen de ölecek m�s�n anne?
ç n yet k nler konu urken meydana gelenler n, onların söyled kle-
olmamız öneml d r. Bunun ç nde el m zden gelen yapmalıyız
Yas tutmanın ne demek olduğunu açıklayın. Sevd ğ m z b r
Evet. B r gün herkes g b ben de öleceğ m ama md değ l. O
r b r söz, yaptıkları b r davranı ya da dü ündükler b r ey neden y-
(Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
öldüğünde üzülmen n, ağlamanın, b r süre h çb r ey yapmak
ya ına uygun b r b ç mde ve detaylı olmayacak ek lde payla ı-
zamana daha çok var. Sen büyüyeceks n, anne-baba olacaksın,
Ölüm, hayatın doğal b r parçasıdır ancak buna rağmen çocuılarla
stememen n normal olduğunu ama ger de kalanların en
mı, onların ölümün ve ya anan yasın herkes n ba ına gelen b r
Ölen �nsanları neden mezara koyuyoruz? Burada yatağında
yararlı olacaktır (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
çocukların olacak, ben anneanne-babaanne olacağım, çok ya lana-
bu gerçeğ nasıl konu mamız gerekt ğ noktasında zaman zaman
sağlıklı ek lde ya amaya devam etmeler n n gerekt ğ n , bu
durum olduğunu kabul etmes açısından yararlı olacaktır.
kalmaya devam edemez m�?
cağım ancak ondan sonra öleceğ m (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
kend m z yeters z h sseder z. Yapılan öğretmen ve vel görü mele-
Hastane, cenaze törenler ve mezarlık g b yerlere z yaretler n
yüzden b r süre sonra oyun oynamanın da s nemaya g tmen n
r nde de yet k nler n çocuklarla bu tür olaylar hakkında nasıl
Kaybed len öğrenc ç n okul ortamında tüm a les n n, tüm
yapılab leceğ en y zaman, kr z olmayan dönemlerd r. Çocuğunu-
Ya sen de hastalanırsan?
Hayır, edemez. Ölen k ler n kaldığı yere mezarlık den r. B z de
de doğal olduğunu vurgulayın.
konu ulacağı, nasıl b r yakla ım ç nde olunacağı konusunda “b lg
zun çok da y tanımadığı, duygusal b r bağı olmayan k ler ç n
öğrenc ler n, öğretmenler n ve çalı anların katılab leceğ b r
mezarlığa koymak zorundayız (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
yeters zl ğ nden” kaynaklı ted rg nl kler ya adıkları gözlemlenm -
Bazen ne yaparsak yapalım, bazı hastalıklara engel olamayız. Y ne
Kaybett ğ n z yakınınızın özel e yalarını toplamak ç n acele
anma tören yapılab l r. Bununla b rl kte b r nt har sonucu ölüm
yapab leceğ bu tarz z yaretler, sevd ğ ve duygusal bağlarının
t r. Bu nedenle çocukların anne-babalarına ve öğretmenler ne
de sağlığıma çok d kkat edeceğ mden ve uzun yıllar ya amaya
Toprağın altında nefes alamaz, koymayalım.
etmey n. E yaları toplama sürec oldukça duygusal b r süreçt r.
söz konusu se durum farklı değerlend r lmel ve anma tören n n
bulunduğu k ler le lg l gelecekte ya ama olasılığı bulunan
çalı acağımdan em n olab l rs n (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
sordukları sorulara daha somut ve tatm n ed c cevapların yer aldığı
Bu süreçle b rl kte ağlamaktan, e yaları ok amaktan, anılarınızı
yapılıp yapılmayacağına karar ver lmel d r. Tören n gerekl
durumlarda, kültürünün gerekt rd ğ ek lde ney , nasıl yapması
Ölen k ler nefes almazlar. Vücutlarındak h çb r organ çalı maz. Bu
b r çalı manın lg l k lere katkı sağlayacağı dü ünülmü tür. Bu
ve duygularınızı konu maktan çek nmey n. S z ve çocuğunuz
olduğu dü ünülüyorsa kısa b r anma tören yapılab l r. Tören
gerekt ğ ne da r b lg ler kazandırır (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
Ya b�r kaza geç�r�rsen?
nedenle o, toprağın altında olmaktan rahatsız h ssetmeyecek
çalı mada; yapılan l teratür taramalarına dayanarak 0-10 ya arasın-
kend n z hazır h ssett ğ n zde toplama n b rl kte yapab l rs -
d ğer öğrenc ler ç n kes nl kle özend r c n tel ğe sah p olmama-
Kaybı Olan Çocukla Konuşma
(Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
dak çocuklarla konu urken kullanılması uygun olan fadeler
Ben m ölmemden korktuğunu b l yorum. Ben de sevd ğ m k ler n
n z. Bu sürece katılmak stemezse onu zorlamayın, ele t rmey n.
lıdır.
derlenm ve çocukların duygularını rahatça fade edecekler b r
ba ına b r ey gel rse d ye korkuyorum. Ben her zaman çok d kkatl
Fakat önces nde ne zaman toplayacağınızı, topladığınız e yaları
Mezarlığa z�yarete g�tmesek üzülür mü?
Çocuğun kaybı varsa ölüm haber ver rken çocuğun b ld ğ , sess z,
Bazı çocuklar duygularını sözel fade etmekte zorlanır. Ya larına
davranacağım. Sen n de öyle yapmanı st yorum. Eğer d kkatl
ortamın nasıl hazırlanab leceğ konusunda b lg lere yer ver lm t r.
nereye k me vereceğ n z , veremed ğ n z e yaları ne yapacağını-
sak n ve kend n güvende h ssett ğ b r ortam seç n.
Hayır üzülmez. B z mezarlığa kend m z ç n, onu özled ğ m z ç n,
ve gel m düzeyler ne uygun b r b ç mde res m, oyun ve drama
davranırsak sağlıklı ve uzun b r süre ya ayab l r z (Kuloğlu Türker ve
Faydalı olması d leğ yle…
zı sak n, kısa ve olumlu b r tarzda anlatın.
yanında olmak sted ğ m z ve mezarını görmek sted ğ m z ç n
g b etk nl kler kullanılab l r. Çocuğun duygularını fade etme
Ölüm haber n vermeden önce “sana üzücü b r haber vereceğ m”
Yüce; 2020).
Çocuğunuza, “sen güçlü olmalısın” demey n o henüz b r çocuk
Çocuklar İç n Hazırlık
ekl (ağlayarak, tep nerek, vurarak, sözcüklerle vb.) ne olursa
d yerek çocuğu hazırlayın.
g d yoruz (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020,242).
Dedem çok yaşlı o zaman önce o ölecek!
ve h çb r ey ç n güçlü olmak zorunda değ l. Böyle b r fade
olsun, duygularının farkında olması ve fade etmes çok öneml -
Öğretmen Ve Vel lere Öner ler
Ya amın doğal akı ı ç nde nsanlar kayıp ya da kayıp olu turacak
Ölüm le lg l b lg y olayın hemen arkasından ver n. Aradan zaman
omuzlarına altından kalkması zor b r yük b nd recekt r. Ergenl k
d r. İz n ver c olan bu yakla ım, çocuğun değerler n , duyguları-
Deden n ya lı olduğu doğru ama herkes aynı ya ta ölmez. Bazı
geçmes n beklemey n. Bekleme süren z en fazla b rkaç saat olab l r
b r tehd tle kar ı kar ıya kalab lmekted r. Duygusal bağlantımızın
dönem n n sonunda b le olsa henüz hayatının ba ındadır,
nı, güçlü ya da zayıf yönler n ke fetmes n sağlayacaktır.
Bazı sorular cevapsızdır. “B lm yorum” fades bazen en y cevap
nsanlar çok uzun süre ya arlar. B z de deden n çok uzun yıllar
olmadığı durumlarda çocuklarla ölüm hakkında konu mak
ama b r gün değ l (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020). Her çocuğun
henüz b r yet k n olmamı tır ve öğrenmes gereken pek çok ey
olab l r.
ya amasını st yoruz (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
duygularını fade ed ve duyguları le nasıl ba a çıktığı kend s ne
genell kle daha kolaydır. Mesela ç çekler n, böcekler n, yakın
Çocuğun duygularını duymadan, anlamadan ölümü normal
vardır. Öğrenmes gerekenler , kend hızında öğrenmes ç n ona
etk le mde bulunmadığı hayvanların ölümü, konu mak açısından
olarak göstermek doğru değ ld r. Bu tutum çocuk ç n nandırıcı
özgüdür, ona ht yacı olan zamanı ver n, konu mak sted ğ nde
Öğrenc le konu urken sam m ve dürüst olmak öneml d r.
B�r gün bende öleceğ�m değ�l m�?
fırsat vermeye çalı ın.
olmadığı g b çocuğa kend s n y h ssett rmeyecek ve okulda
y b rer fırsattır. Konu manın yanı sıra yapab l rsen z ölen hayvanı
Öğretmen n sabırla d nlemes , üzüntüsünü sam m yetle fade
saygıyla ve d kkatl ce d nley n.
Öz Bakış ncelemek, çocukların ölümü somutla tırab lmeler açısından Eğer s z bu acı haber vereb lecek durumda olmadığınızı h ssed yor- le olmadığının söylenmes gerek r. Yet k nler, çocuğun olayın Bütün canlılar ölürler. Çok çok ya landığın zaman d ğer bütün etmes , ç nden gel yorsa ağlaması, öğrenc ler n duygularını Öğretmenler n ölüm ve yasa da r deney mler n , öğrenc ler n
b r eye (madde kullanımı, tıbb hastalık vb.) bağlı değ lse ve b r
aydan uzun sürüyorsa TSSB olab l r.
Kısacası TSSB te h s konması ç n, b r yet k n n a ağıdak ler n
tümüne en az 1 ay boyunca sah p olması gerek r:
En az b r yen den deney mleme semptomu
En az b r kaçınma bel rt s
En az k uyarılma ve tepk sell k bel rt s
En az k b l ve ruh hal semptomu
Ps�k�yatr�st veya ps�kolog g�b� ruh sağlığı alanında h�zmet
veren deney�ml� uzmanlar TSSB'y� teşh�s edeb�l�r.
Çocuklar TSSB’n n tüm kr terler n ta ımasalar da travma bel rt -
Travma Sonrası Stres Bozukluğu’nun nedenler ler göstereb lecekler ç n ps koloj k desteğe ht yaçları olmak-
Geçm nde en az b r travmat k olay bulunması tadır. Ayrıca çocuklar d rekt afetle kar ı kar ıya kalmasalar da
TV, sosyal medya, travmat k olayların yanlarında konu ulması
Genet k etmenler, bey n yapı k myası (b yoloj k etmenler)
vb. sebeplerden ötürü k nc l travma ded ğ m z durumu
Ps koloj k etmenler (Kend s yle ve çevres yle lg l nançları, ya ayab lmekted r.
bellek süreçler , rüm nat f dü ünceler vb.)
Tüm bunlar dü ünüldüğünde sonuç olarak TSSB’n n b r
Deprem travmasına nasıl yakla malı? ps kopatoloj olgusu olduğu görülmekted r. Bel rt ler gösteren
Deprem sürec n ya ayan k , konu mak stemed ğ takd r- çocukların tesp t ed leb lmes ve y le t r leb lmes ç n öncel k-
de konu maya zorlanmamalıdır. Kend s n n arzu ett ğ b r le lk a amada okullarda bulunan rehber öğretmen ve ps kolo-
zamanda duygu ve deney m n payla ab leceğ n b ld rmek j k danı manlara öneml görevler dü mekted r. Bu k ler okula
k n n rahatlamasını sağlayacaktır. uyum çalı maları, ps kososyal uygulamalar le çocuklardak
TSSB tepk ler n azaltab l r. Y ne tedav sürec nde ps kolog ve
Konu ulduğunda, k n n ya adıklarını önems zle t ren, ps k yatrlardan destek ve yardım alınab l r.
deney m n anlatmasına ve ya amasına z n vermeyen,
duyguları bastırmaya te v k eden yorumlardan kaçınılmalı- Çocuklar İç n Neler Yapab l r z?
dır. Çocukların yet k nlere göre hayal dünyaları daha gen t r.
Deprem n hemen sonrasında yapılacak ps koloj k yardımda Gördükler n , duyduklarını farklı algılayab l r, farklı yorumlaya-
k ye, ya adıklarını ve duygularını rahatça bel rtme olanağı b l rler. Bu nedenle onların yanında konu ulanlara ve davranı -
vermek, z h nsel ve bedensel rahatlamaya, d nlenmeye lara daha fazla d kkat ed lmel d r. Depremle lg l görüntülere,
olanak sağlamak öneml d r. v deolara, haberlere maruz kalmamaları konusunda hassas
davranılmalıdır. Çocukların depreme kar ı gösterm oldukları
Travmanın yaratab leceğ duygusal sorunlar konusunda tepk ler farklı farklı olacağı ç n onların duygu ve dü ünceler n
aydınlatıcı b lg ler sunmak öneml d r.
fade edeb lecek oyunlar oynanmalı, res m yapmalarına olanak
Çocukların Tepk ler Yet k nlerden Farklı Mı? sunulmalıdır. Çocukların depremle lg l duygu ve dü ünceler -
n fade etmeler ne fırsat tanıyarak,
Çocuk ve ergenler n çok fazla deney mler yoktur. Ba etme
mekan zmaları yet k nler g b henüz tam gel med ğ nden “İht yaç h ssett ğ nde bana sarılab l rs n. Konu mak sted ğ nde
afetlerde yet k nlerden daha çok etk leneb lmekted rler ben buradayım.” d yerek yanlarında olunduğu ve güvende
(Bulut, 2009). Çocuklar ve gençler travmaya kar ı a ırı tepk ler oldukları h ssett r lmel d r. Çocukların en temel gereks n mler ,
vereb l r, ancak bazı semptomları yet k nlerle aynı olmayab l r. kend ler n n ve sevd kler n n güvende olduğunu b lmes d r.
Altı ya ından küçük çocuklarda; Onlara sarılmak, sevg y h ssetmeler n sağlamak öneml d r.
Tuvalet kullanmayı öğrend kten sonra altını ıslatma Deprem g b doğal felaketler sonrası ortaya çıkan bazı davra-
nı ların (alt ıslatma, uykuya dalmada güçlük, yemek yemey
Nasıl konu ulacağını unutma veya konu amama reddetme, kapalı alanlarda kalamama, yet k nlerden ayrılama-
Oyun sırasında korkutucu olayı canlandırma ma vb.) normal olduğu çocuklara fade ed lmel d r.
B r ebeveyne veya ba ka b r yet k ne alı ılmadık derecede Ergenler
bağımlı olma, ger çek lme, korkma g b çsel tepk ler verme
Ergenlerde de, çocuklarda ve yet k nlerde görülen semptom-
Uyumada zorlanma g b bel rt ler görüleb l r. lar görüleb l r. Bununla b rl kte ergenler ölümler veya yaralan-
Afetlerden sonra çevreler nde pek çok ey n yıkılması, özell kle maları önleyemed kler ç n kend ler n suçlu h ssedeb l rler.
evler n ve okul b nalarının yok olduğunu görmek ve ba ka İnt kam dü ünceler olab l r. İç ne kapanma ya da a ırı
saldırganlık, sorumluluktan kaçma, madde kullanımı, ders
yerlere yerle mek zorunda kalmak çocukları olumsuz etk le- ba arısında dü me, umutsuzluk, kend ne zarar verme davranı ı
mekted r. Bu da çocuklarda arkada lık l k ler n n sekteye vb. tepk ler görüleb l r.
uğramasına, sosyal desteğ n y t r lmes ne, yalnızlığa ve soyut-
lanmaya yol açmaktadır. Bu durumlarla b rl kte ya anan TSSB
çocuğun normal gel m n tehl keye sokmakta ve çocuğun
duygusal, z h nsel, b yoloj k ve sosyal gel m n etk lemekted r
(Alparslan ve d ğerler , 1999). Çocuklarda görülen semptomlar
zaman çer s nde kaybolsa da bunların yıllarca sürdüğü de
yapılan ara tırmalarda görülmü tür (Cohen ve d ğerler , 1998).
62