Page 57 - izmir meb ozbakıs dergi deprem özel sayısı456

Öz Bakış

F zyoloj k Tepk ler Z h nsel Tepk ler Duygusal Tepk ler Davranı sal Tepk ler

M dede bo luk h ss İnkâr etme a kınlık ve ok Ağlama
Nefes almakta zorlanma Z h n bulanıklığı Üzüntü Dalgınlık

Boğulacakmı g b olma Ölen k n n ya adığı Öfke Arama ve çağırma
duygusu
Seslere kar ı hassas yet Ölen k y görme Kend n ve ba kalarını Ölen k y hatırlatan
ve/veya ses n duyma suçlama eylerden kaçınma
Enerj s zl k ve
çabuk yorulma İ tsel halüs nasyonlar Yalnız kalma steğ İçe kapanma
İ tah artması ve azalması Görsel halüs nasyonlar Umutsuzluk Uykuya dalmada güçlük

Tablo 1: Ortak yas tepk ler (B ld k, 2013)

Karmaşık yas; kaybı olan b rey n sosyal, k sel ve meslek bu dü ünce b reyde p manlık, çökkünlük g b duyguları da
alanlarda levsell ğ n n ( kaybın üzer nden en az altı ay geçm beraber nde get reb l r. Bununla b rl kte hayatta olduğu süre
olmasına rağmen) g tg de bozulması sonucu olu an b r sorun çer s nde bağımlı b r l k ye sah p olunan k n n kaybına bağlı
olarak tanımlanmaktadır (Zhang, El-Jawahr ve Pr gerson, olarak, açığa çıkan yas sürec de zorlayıcı olab l r. Bağımlı
2006). Karma ık yas çe tl b ç mlerde kend n göstermekted r. h ssed len l k lerde b rey kaybett ğ k y kend hayatında Kayıplar ve beraber nde gelen yas sürec b reyler ç n yoğun b r Yasın yaşanmasını zorlaştıran durumlar olab�ld�ğ� g�b� bazı
Bunlar kron k yas, patoloj k yas, maskelenm yas g b s mlerle öneml b r yere koyuyorsa, kayıpla beraber kend n yalnız ve stres kaynağıdır. Her b rey, kaybına yönel k olarak üzüntü �nsanlar yas tepk�ler�n� erteler ve b�r süre sonra ağırlaşan
tab r ed leb lmekted r. Yas sürec ndek b rey n acısı g derek nc nm h ssed yorsa, yen ya antısına uyum sağlamakta duygusu ya ar. Bu duygusuna e l k eden dü ünceler, davranı - ruhsal ve f�z�ksel rahatsızlıkların bel�rt�ler� ortaya çıkar. K�ş� lür ve zaman sınırı vardır. Haftada b r olmak üzere ortalama Cl n cal Psychology Rev ew, 21(5), 705–734.
der nle mekte, tepk ler uzun süreye yayılarak devam etmekte- güçlük çekeb l r. lar ve tepk ler olur. Bu sürec n doğal b r parçası olan üzüntüyü bazen bu acıya son vermey� düşünecek duruma geleb�l�r. Genel 8-10 görü mede sonlandırılır. Terap de amaç; yas sürec ne G z r, C.A. (2006). Ün vers te öğrenc ler ne yönel k b r yas danı manlığı
d r (Bonanno ve Kaltman, 2001). uyuma l k n temel görevler n tamamlanması, kaybın sonra- model . Mers n Ün vers tes Eğ t m Fakültes Derg s , 2(2), 195-213.
Ölüm ekl : Ölüm ekl n dört farklı kategor ye ayırmak h ssetmek, sürec atlatmak açısından öneml d r. Kend n ze olarak yasın sorun hal�ne geld�ğ� zamanı anlamanın bazı sında ayrılıkla lg l ya anan çatı maları çözümlemekt r
Travmat�k yas; özell kle ddetl veya sarsıcı b r olay sonucunda mümkündür. Bunlar normal gerçekle en ölüm, kaza sonucu zaman tanımak bu noktada atacağınız en öneml adımların yolları vardır: (Worden, 2003). Yastak b reye yakla ımda temel lkeler unlar- Mestç oğlu, Ö. & Sorgun, E. (2003). Travmat k yas. İç nde: Aker ,T., Önder
olu an, beklenmed k b r ölümün sonrasında açığa çıkan meydana gelen ölüm, c nayete dayalı ölüm ve özkıyımdır. Bu ba ında gelmekted r. Yas tutmak; acıyı tanımak, duyguları fark dır: , M.E. (Ed). Ps koloj k travma ve sonuçları. İstanbul: 5US Yayınları,
tepk lerd r (Parkes, 2001). K n n ya am alanlarındak levsell - ölüm ek ller b reylerde açığa çıkacak yas tepk ler n ve kayba etmek ve ya amın devam ett ğ n anlamanın gösterges d r. Z ra 1-Ya anan kaybı uzun süre nkâr etmek ya da bastırmak, Eps lon Reklamcılık, 179-93.
ğ n n c dd düzeyde olumsuz etk lenmes ne yol açar. Travma yönel k uyumu büyük oranda etk lemekted r. Tüm bunlara ek yas tutmayı reddetmek duygusal, l k sel ve sosyal b rçok 2-Kaybı hatırlatan her eyden ve herkesten kaçmak, 1-Kaybın gerçek olduğunun drak ed lmes n n sağlanması, Öz, F. (2010). Sağlık alanına l k n temel kavramlar. (2. Baskı). Ankara:
sonrası stres bozukluğu (TSSB), travmayı ya ayan k n n olarak kaybın travmat k veya beklenmed k olu u da sürec problem de beraber nde get rmekted r. Özetle, yas tutmak 2-K n n duygularını fark edeb lmes ve fade edeb lmes , Mattek Matbaacılık.
etk lenme düzey ne bağlı olarak gel eb lmekted r. Travma ve etk lemekted r. Aslında, sağlık sorunları sebeb yle tedav b rey ç n koruyucudur, ya am kal tes ve k lerarası l k ler 3-Kaybın üstünden uzun zaman geçm olmasına rağmen hala Volkan, V.C. & Z ntl, E. (2008) . Kayıptan Sonra Ya am ( Üçüncü Baskı) .
kaybın b rey üzer nde yarattığı etk , b rey n ba etme mekan z- görüyor olmak ya da ya lılık g b sebepler kayıp sonrasındak ç n öneml d r. ölen k den ya ıyormu g b bahsetmek, 3-Özell kle kayıptan sonrak lk yıl ger de kalanlara sosyal İzm r: Odağ Yayınları.
malarını, değerler n , beklent ler n , dünyayı algılama b ç m n acıyı azaltmasa b le b rey n kend n bu sürece hazırlamasına Yas b r süreçt r. Bu süreç se dört evreden olu ur. Ancak bu dört 4-Kayıp sonrasında b rey n hayatında çok büyük değ kl kler desteğ n sağlanab lmes ve kr t k zamanlarda uzman deste- enelm , H. (2006). Ankara Ün vers tes Kr z Merkez ne Ba vuran Yas
öneml düzeyde örselemekte, temel ps koloj k b r yük olmakta yardımcı olmaktadır. B rey bu süreçte çsel ve dı sal kaynakları- evre her zaman art arda lerlemek durumunda değ ld r. Yapılan yapması, hayatını değ t recek kararlar alması, ğ n n ver leb lmes , Olguları Üzer ne B r Çalı ma. Kr z Derg s , 14(1), 1-20.
ve yas sürec n uzatmaktadır (G z r, 2006). nı fark ederek, sosyal destek ağını olu turarak kend n hazırlar ara tırmalar gösterm t r k bazı b reylerde bu süreç doğrusal 4-Kaybed len k yle lg l uygun anı ağlarının yen den
(Mestç oğlu ve Sorgun, 2003). 5-Kayıpla lg l konu urken ddetl duygusal tepk ler vermek, Worden, W. (2003). Yas danı manlığı ve yas terap s ruh sağlığı çalı anla-
Yas sürec�; hayatta değer verd ğ m z kayıpların ardından değ l döngüsel olarak da tamamlanab l r (E senberg ve Patter- düzenlenmes , rı ç n el k tabı. (B.Öncü, Çev.) Ankara: Ankara Ün vers tes Basımev .
deney mled ğ m z yen b r uyum sürec d r. Bu süreçte açığa Geçm kayıpların varlığı: B rey daha önce ba ka b r kayıp son, 1979; Soykan, 2000 Akt. enelm , 2006). 6-Kaybed len k ye a t e yaların uzunca süre saklanması 5-Yas sürec n n gelecek ya am planlarına etk s n en aza Worden, W. (2001). Gr ef counsell ng and gr ef therapy: A handbook for
çıkardığımız her b r tepk normal ve doğal tepk lerd r. Her ne ya amı sa bu kaybın varlığı yas sürec n etk lemekted r. Daha konusunda ısrarlı olmak, nd rgeyerek planlama yapılab lmes , kaybed len k the mental health pract t oner. New York: Brunner-Routlege.
kadar yas, beklend k b r süreç olsa da; her b r b rey ç n zorlayı- öncek kaybında kayba verd ğ tepk ler , açığa çıkan yas İnkâr dönem�: Kayıp meydana geld kten sonra lk ya anan 7-Hastalıkla veya ölümle alakalı çok yoğun korkular ya amak ve olmadan da hayatına devam edeb leceğ konusunda Yıldız, A. (2004). Çocuk, ölüm ve kayıp. Balıkes r Ün vers tes Sosyal
cıdır. K den k ye sürec n nasıl lerleyeceğ ve ne kadar tepk ler , yas sürec n tamamlayıp tamamlayamaması, yen b r dönemd r. ok dönem olarak da b l n r. İnkâr dönem b rkaç bunun uzun b r zamanı alması, desteklenmes sağlanmalıdır (B ld k, 2013). B l mler Derg s , 11, 125-144.
süreceğ farklıla maktadır. Worden (2001) yas sürec ne etk uyum sürec n deney mlem olması g b faktörler kolayla tırıcı saat süreb ld ğ g b b r haftaya kadar da uzayab l r. Bu dönem-
eden, sürec n nasıl lerleyeceğ ne ve ne kadar süreceğ ne yön olab lmekted r. de kayba l k n nkâr ve nanmama hal görülmekted r. 8-Rut n sohbetlerde kayıp konusunu sıkça konu mak ya da h ç Ülkem zde 6 ubat 2023 tar h nde Kahramanmara merkezl Zara, A. (Ed.). (2011). Ya adıkça ps koloj k sorunlar ve ba a çıkma
veren yed öneml noktayı ele almı tır: B reysel özell kler : Bowlby (1980), k n n var olan b reysel Arama ve İsyan dönem�: Kaybın varlığının farkına varılmaya bahsetmemek, ya anan depremlerden m lyonlarca nsanımız etk lenm t r. yolları. Ankara: İmge k tabev .
Ölen kişinin kimliği: Kayıp ve buna bağlı olarak açığa çıkan yas özell kler n n kayba verd ğ tepk ler n anla ılmasında çok ba landığı dönemd r. Aylarca süreb l r. Pazarlık, suçluluk, 9-Alkol, madde kullanımını artırmak ya da ddete ba vurmaya K m m z bu felakete doğrudan maruz kalarak k m m z k tle Zhang B., El-Jawahr A., Pr gerson HG. (2006). Update on bereavement
research: Ev dence based gu del nes for d agnos s and treatment of
let m araçlarıyla k m m z se yardım sunmak üzere sahaya
ba lamak,
suçlama, öfke ve syan duyguları gözlemleneb l r. B rey n bütün
tepk ler n anlamlandırab lmek ç n öncel kl olarak ölen k n n öneml olduğunu fade etm t r. K n n b reysel özell kler ; lg odağı ya adığı kayıba ve onun ger gelmes ne yönelm g derek bu travmat k olaya dâh l olduk. Deprem felaket n n lk compl cated bereavement. J Pall at Med., 9, 1188-1203.
k m olduğunu b lmeye ht yaç vardır. Yas sürec nde olan b rey b rey n bağlanma ekl , nanç s stem , b l sel yakla ım ekl , durumdadır. 10-Kayıptan sonra rut ne dönmekte zorlanmak ve uzun sürel günler nde kaybed len nsanların sayısını medya kanalıyla
le kaybed len k arasında nasıl b r l k olduğu sürece büyük zorlu ya am olaylarıyla ba a çıkma becer ler , ya ı, c ns yet depresyon ya amak, öğren rken, bu süreçte kaybı ya ayan b rçok k n n yakınlarının
oranda etk etmekted r. Kaybed len k e , anne-baba, akraba, olarak sıralanab l r. Çökkünlük ve Onarma Çabaları dönem�: K ya adığı kayıpla 11-Mezara g tmemek ve d n törenlerden kaçınmak, cenaze meras mler n gerçekle t remed ğ ne tanık olduk.
arkada çocuk vb. g b yakın duygusal temas kurduğumuz Sosyal destek: Kayıp sonrasında meydana gelen tepk ler, nasıl ba a çıkacağını, yıkıntılarını nasıl onaracağını ara tırmaya Kayıpların an ve çok olması sebeb yle nsanların kayıplarıyla
k lerse bu bağ yas sürec n n nasıl atlatılacağına da r bel rley - ya anan yas sürec ve yen b r uyum sağlama çabası noktasında ba lar. B r nev b rey n kaybı le yüzle t ğ dönemd r. Ya amını 12-Kaybın yıl dönümünde çok ağır yas tepk ler vermek (Edt. vedala ma fırsatına sah p olamamaları, ya anan yas sürec n
c d r. Bununla b rl kte meydana gelen ölümün gerçekle me b reyler sosyal desteğe ht yaç duymaktadır. Bu sosyal destek nasıl sürdüreceğ n ara tırma ve onarmaya çalı ma sürec Ayten Zara 2011). daha karma ık ve der n hale get rd . Felaket n bu denl büyük
ekl de oldukça öneml d r. N tek m ya lılık ve sağlık sorunları ağının varlığı b rey n sürec daha kolay atlatmasına destek ba lamı tır. Duygular çok yoğundur; ps koloj k rahatsızlıkların Yas tutan b reylere yakla ım nasıl olmalıdır? olması yasın karma ık ve der n ya anmasını normal kılmakta-
sebeb yle beklenen b r ölüme ver lecek yas tepk ler le genç olmaktadır. Sosyal destek; a le üyeler m z, arkada larımız, ya anma ht mal d ğer dönemlere göre daha fazla görülür. dır. N tek m yas ger dönü ü olmayan b r kayıp kar ısında
ya ta b r n n meydana gelen traf k kazasında hayatını kaybet- akrabalarımız ve l k ç nde olduğumuz b reyler kapsamakta- Yen�den Bütünleşt�rme ve Yapılandırma dönem�: Yava yava Genell kle nsanların b r kaybın ardından yas süreçler n ya anılması gereken b r süreçt r; k n n bu sürec sağlıklı b r
mes ne ver lecek yas tepk ler de b rb r nden farklı olab l r. dır. lerleyen ve zamana yayılan bu a amada k artık kaybın varlığı ya amaları beklen r. Bununla b rl kte her zaman b r ruh sağlığı ek lde atlatab lmes , kend çsel ve dı sal kaynaklarını ke fede-
İl k n n n tel ğ : Ölen k le yas tutan b rey n l k s n n n tel ğ Yas sürec nde olu an sıkıntılar: Kayıp ve sonrasında meydana le ya amaya, hayatını yen den düzenlemeye ba lar. Yas çalı anından destek almaları gerekl olmayab l r. Sosyal deste- rek yoluna devam edeb lmes sayes nde olur.
ğ n mevcut ve yeterl olması bu sürec n daha kolay atlatılmasını
de bu sürec etk lemekted r. Ölen k le geçm te çatı ma gelen değ mler, farklıla an ya am olayları ve kr zler yas sürec - sürec ndek b rey artık kaybı le ya amaya, ya amını yen den sağlayacaktır. Her b�rey �ç�n yas sürec� kend�ne özgü �lerler. Ne
odaklı b r l k mevcutsa, yas sürec b t r lmem ler n varlığıy- n etk lemekted r. Mutlaka her kayıp sonrası b rtakım değ k- organ ze etmeye ba lamı ve bu yen duruma uyum sağlamı - kadar süreceğ�, ne zaman sonlanacağı, hang� destek kaynakla- KAYNAKÇA
la daha uzun süreb l r. Bunun altında mevcut duruma l k n l kler ya anacaktır. Ekonom k sorunlar, ya anılan ev n değ me- tır. Bazen duygusal ger dönü ler olab l r. Yen uğra lar aranma- rıyla atlatılacağı ve yen� uyum sürec�n�n nasıl ortaya çıkacağı
ya anan suçluluk duygusu le ba edememe yatıyor olab l r. s , eh r değ kl kler , farklı b reylerle ya amaya ba lama g b ya, yarım bırakılan ler tamamlanmaya ba lanır. b�r�c�kt�r. Normal olmayan yas bel rt ler söz konusu se, yasın B ld k, T. (2013). Ölüm, Kayıp, Yas ve Patoloj k Yas. Ege Tıp Derg s , 52,
Buna kar ın bazı durumlarda b rey ölümle b rl kte artık k nc l travmaların varlığı, b reylerde ba ka zorlayıcı ya am sağlıklı olarak tamamlanab lmes ç n yardım almak zorunludur. 223-229.
çatı maların son bulduğunu dü üneb l r. Ancak b r süre sonra olaylarının da deney mlenmes ne sebep olab lmekted r. Yas Ne Zaman Sorun Hal ne Gel r? Yas tedav s , genel olarak b reysel görü meler ekl nde yürütü- Bonanno, G. A., & Kaltman, S. (2001). The var et es of gr ef exper ence.

57