Page 59 - izmir meb ozbakıs dergi deprem özel sayısı456
P. 59

Öz Bakış
































 Karmaşık  yas; kaybı olan b rey n sosyal, k   sel ve meslek    bu dü ünce  b reyde  p  manlık,  çökkünlük  g b   duyguları da
 alanlarda   levsell ğ n n ( kaybın üzer nden en az altı ay geçm     beraber nde get reb l r. Bununla b rl kte hayatta olduğu süre
 olmasına rağmen) g tg de bozulması sonucu olu an b r sorun    çer s nde bağımlı b r  l  k ye sah p olunan k   n n kaybına bağlı
 olarak tanımlanmaktadır (Zhang, El-Jawahr  ve Pr gerson,   olarak, açığa çıkan yas sürec  de zorlayıcı olab l r. Bağımlı
 2006). Karma ık yas çe  tl  b ç mlerde kend n  göstermekted r.   h ssed len  l  k lerde b rey kaybett ğ  k   y  kend  hayatında   Kayıplar ve beraber nde gelen yas sürec  b reyler  ç n yoğun b r   Yasın  yaşanmasını  zorlaştıran  durumlar  olab�ld�ğ�  g�b�  bazı
 Bunlar kron k yas, patoloj k yas, maskelenm   yas g b   s mlerle   öneml  b r yere koyuyorsa, kayıpla beraber kend n  yalnız ve   stres kaynağıdır. Her b rey, kaybına yönel k olarak üzüntü   �nsanlar  yas  tepk�ler�n�  erteler  ve  b�r  süre  sonra  ağırlaşan
 tab r ed leb lmekted r.  Yas sürec ndek  b rey n acısı g derek    nc nm   h ssed yorsa, yen  ya antısına uyum sağlamakta   duygusu ya ar. Bu duygusuna e l k eden dü ünceler, davranı -  ruhsal ve f�z�ksel rahatsızlıkların bel�rt�ler� ortaya çıkar. K�ş�   lür ve zaman sınırı vardır. Haftada b r olmak üzere ortalama   Cl n cal Psychology Rev ew, 21(5), 705–734.
 der nle mekte, tepk ler  uzun süreye yayılarak devam etmekte-  güçlük çekeb l r.   lar ve tepk ler olur. Bu sürec n doğal b r parçası olan üzüntüyü   bazen bu acıya son vermey� düşünecek duruma geleb�l�r. Genel   8-10 görü mede sonlandırılır.  Terap de amaç; yas sürec ne   G z r, C.A. (2006). Ün vers te öğrenc ler ne yönel k b r yas danı manlığı
 d r (Bonanno ve Kaltman, 2001).   Ölüm  ekl : Ölüm  ekl n  dört farklı kategor ye ayırmak   h ssetmek, sürec  atlatmak açısından öneml d r. Kend n ze   olarak  yasın  sorun  hal�ne  geld�ğ�  zamanı  anlamanın  bazı   uyuma  l  k n temel görevler n tamamlanması, kaybın sonra-  model . Mers n Ün vers tes  Eğ t m Fakültes  Derg s , 2(2), 195-213.
 Travmat�k yas; özell kle   ddetl  veya sarsıcı b r olay sonucunda   mümkündür. Bunlar normal gerçekle en ölüm, kaza sonucu   zaman tanımak bu noktada atacağınız en öneml  adımların   yolları vardır:    sında ayrılıkla  lg l  ya anan çatı maları çözümlemekt r   Mestç oğlu, Ö. & Sorgun, E. (2003). Travmat k yas. İç nde: Aker ,T., Önder
            (Worden, 2003). Yastak  b reye yakla ımda temel  lkeler  unlar-
 olu an, beklenmed k b r ölümün sonrasında açığa çıkan   meydana gelen ölüm, c nayete dayalı ölüm ve özkıyımdır. Bu   ba ında gelmekted r. Yas tutmak; acıyı tanımak, duyguları fark   dır:  , M.E. (Ed). Ps koloj k travma ve sonuçları. İstanbul: 5US  Yayınları,
 tepk lerd r (Parkes, 2001). K   n n ya am alanlarındak    levsell -  ölüm  ek ller  b reylerde açığa çıkacak yas tepk ler n  ve kayba   etmek ve ya amın devam ett ğ n  anlamanın gösterges d r. Z ra   1-Ya anan kaybı uzun süre  nkâr etmek ya da bastırmak,   Eps lon Reklamcılık, 179-93.
 ğ n n  c dd   düzeyde olumsuz etk lenmes ne  yol  açar. Travma   yönel k uyumu büyük oranda etk lemekted r. Tüm bunlara ek   yas tutmayı reddetmek duygusal,  l  k sel ve sosyal b rçok   2-Kaybı hatırlatan her  eyden ve herkesten kaçmak,   1-Kaybın gerçek olduğunun  drak ed lmes n n sağlanması,   Öz, F. (2010). Sağlık alanına  l  k n temel kavramlar. (2. Baskı). Ankara:
 sonrası  stres  bozukluğu  (TSSB),  travmayı  ya ayan  k   n n   olarak kaybın travmat k veya beklenmed k olu u da sürec    problem  de beraber nde  get rmekted r. Özetle, yas tutmak   2-K   n n duygularını fark edeb lmes  ve  fade edeb lmes ,   Mattek Matbaacılık.
 etk lenme düzey ne bağlı olarak gel  eb lmekted r. Travma ve   etk lemekted r. Aslında, sağlık sorunları sebeb yle tedav    b rey  ç n koruyucudur, ya am kal tes  ve k   lerarası  l  k ler    3-Kaybın üstünden uzun zaman geçm   olmasına rağmen hala   Volkan, V.C. & Z ntl, E. (2008) . Kayıptan Sonra Ya am ( Üçüncü Baskı) .
 kaybın b rey üzer nde yarattığı etk , b rey n ba  etme mekan z-  görüyor olmak ya da ya lılık g b  sebepler kayıp sonrasındak     ç n öneml d r.   ölen k   den ya ıyormu  g b  bahsetmek,  3-Özell kle  kayıptan  sonrak    lk  yıl  ger de  kalanlara  sosyal   İzm r: Odağ Yayınları.
 malarını, değerler n , beklent ler n , dünyayı algılama b ç m n    acıyı azaltmasa  b le b rey n kend n   bu sürece hazırlamasına   Yas b r süreçt r. Bu süreç  se dört evreden olu ur. Ancak bu dört   4-Kayıp sonrasında b rey n hayatında çok büyük değ   kl kler   desteğ n sağlanab lmes  ve kr t k zamanlarda uzman deste-   enelm  , H. (2006). Ankara Ün vers tes  Kr z Merkez ne Ba vuran Yas
 öneml  düzeyde örselemekte, temel ps koloj k b r yük olmakta   yardımcı olmaktadır. B rey bu süreçte  çsel ve dı sal kaynakları-  evre her zaman art arda  lerlemek durumunda değ ld r. Yapılan   yapması, hayatını değ  t recek kararlar alması,  ğ n n ver leb lmes ,   Olguları Üzer ne B r Çalı ma. Kr z Derg s , 14(1), 1-20.
 ve yas sürec n  uzatmaktadır (G z r, 2006).  nı fark ederek, sosyal destek ağını olu turarak kend n  hazırlar   ara tırmalar gösterm  t r k  bazı b reylerde bu süreç doğrusal   4-Kaybed len k   yle  lg l  uygun anı ağlarının yen den
 (Mestç oğlu ve Sorgun, 2003).  5-Kayıpla  lg l  konu urken   ddetl  duygusal tepk ler vermek,   Worden, W. (2003). Yas danı manlığı ve yas terap s  ruh sağlığı çalı anla-
 Yas  sürec�; hayatta değer verd ğ m z kayıpların ardından   değ l döngüsel olarak da tamamlanab l r (E senberg ve Patter-  düzenlenmes ,   rı  ç n el k tabı. (B.Öncü, Çev.) Ankara:  Ankara Ün vers tes  Basımev .
 deney mled ğ m z yen  b r uyum sürec d r. Bu süreçte açığa   Geçm   kayıpların varlığı: B rey daha önce ba ka b r kayıp   son, 1979; Soykan, 2000 Akt.  enelm  , 2006).  6-Kaybed len k   ye a t e yaların uzunca süre saklanması   5-Yas sürec n n gelecek ya am planlarına etk s n  en aza   Worden, W. (2001). Gr ef counsell ng and gr ef therapy: A handbook for
 çıkardığımız her b r tepk  normal ve doğal tepk lerd r. Her ne   ya amı sa bu kaybın varlığı yas sürec n  etk lemekted r. Daha   konusunda ısrarlı olmak,   nd rgeyerek planlama yapılab lmes , kaybed len k      the mental health pract t oner. New York: Brunner-Routlege.
 kadar yas, beklend k b r süreç olsa da; her b r b rey  ç n zorlayı-  öncek  kaybında kayba verd ğ  tepk ler , açığa çıkan yas   İnkâr  dönem�:  Kayıp meydana  geld kten  sonra  lk  ya anan   7-Hastalıkla veya ölümle alakalı çok yoğun korkular ya amak ve   olmadan da hayatına devam edeb leceğ  konusunda   Yıldız, A. (2004). Çocuk, ölüm ve kayıp. Balıkes r Ün vers tes  Sosyal
 cıdır. K   den k   ye sürec n nasıl  lerleyeceğ  ve ne kadar   tepk ler , yas sürec n  tamamlayıp tamamlayamaması, yen  b r   dönemd r.  ok dönem  olarak da b l n r. İnkâr dönem  b rkaç   bunun uzun b r zamanı alması,  desteklenmes  sağlanmalıdır (B ld k, 2013).  B l mler Derg s , 11, 125-144.
 süreceğ  farklıla maktadır.  Worden (2001) yas sürec ne etk    uyum sürec n  deney mlem   olması g b  faktörler kolayla tırıcı   saat süreb ld ğ  g b  b r haftaya kadar da uzayab l r. Bu dönem-
 eden, sürec n nasıl  lerleyeceğ ne ve ne kadar süreceğ ne yön   olab lmekted r.   de kayba  l  k n  nkâr ve  nanmama hal  görülmekted r.   8-Rut n sohbetlerde kayıp konusunu sıkça konu mak ya da h ç   Ülkem zde 6  ubat 2023 tar h nde Kahramanmara  merkezl    Zara, A. (Ed.).   (2011).  Ya adıkça ps koloj k sorunlar ve ba a çıkma
 veren yed  öneml  noktayı ele almı tır:   B reysel özell kler : Bowlby (1980), k   n n var olan b reysel   Arama  ve  İsyan  dönem�:  Kaybın  varlığının  farkına  varılmaya   bahsetmemek,  ya anan depremlerden m lyonlarca  nsanımız etk lenm  t r.   yolları. Ankara:  İmge k tabev .
 Ölen k   n n k ml ğ : Kayıp ve buna bağlı olarak açığa çıkan yas   özell kler n n kayba verd ğ  tepk ler n  anla ılmasında çok   ba landığı dönemd r. Aylarca süreb l r. Pazarlık, suçluluk,   9-Alkol, madde kullanımını artırmak ya da   ddete ba vurmaya   K m m z bu felakete doğrudan maruz kalarak k m m z k tle   Zhang B., El-Jawahr  A., Pr gerson HG. (2006). Update on bereavement
                                                              research: Ev dence based gu del nes for d agnos s and treatment of
             let   m araçlarıyla k m m z   se yardım sunmak üzere sahaya
 ba lamak,
 suçlama, öfke ve  syan duyguları gözlemleneb l r. B rey n bütün
 tepk ler n  anlamlandırab lmek  ç n öncel kl  olarak ölen k   n n   öneml   olduğunu   fade  etm  t r.  K   n n  b reysel  özell kler ;    lg  odağı ya adığı kayıba ve onun ger  gelmes ne yönelm     g derek bu travmat k olaya dâh l olduk. Deprem felaket n n  lk   compl cated bereavement. J Pall at Med., 9, 1188-1203.
 k m olduğunu b lmeye  ht yaç vardır. Yas sürec nde olan b rey   b rey n bağlanma  ekl ,  nanç s stem , b l  sel yakla ım  ekl ,   durumdadır.   10-Kayıptan sonra rut ne dönmekte zorlanmak ve uzun sürel    günler nde kaybed len  nsanların sayısını medya kanalıyla
  le kaybed len k    arasında nasıl b r  l  k  olduğu sürece büyük   zorlu  ya am  olaylarıyla ba a çıkma becer ler , ya ı,  c ns yet    depresyon ya amak,  öğren rken, bu süreçte kaybı ya ayan b rçok k   n n yakınlarının
 oranda etk  etmekted r. Kaybed len k    e , anne-baba, akraba,   olarak sıralanab l r.  Çökkünlük ve Onarma Çabaları dönem�: K    ya adığı kayıpla   11-Mezara g tmemek ve d n  törenlerden kaçınmak,  cenaze meras mler n  gerçekle t remed ğ ne tanık olduk.
 arkada  çocuk vb. g b  yakın duygusal temas kurduğumuz   Sosyal destek: Kayıp sonrasında meydana gelen tepk ler,   nasıl ba a çıkacağını, yıkıntılarını nasıl onaracağını ara tırmaya   Kayıpların an  ve çok olması sebeb yle  nsanların kayıplarıyla
 k   lerse bu bağ yas sürec n n nasıl atlatılacağına da r bel rley -  ya anan yas sürec  ve yen  b r uyum sağlama çabası noktasında   ba lar. B r nev  b rey n kaybı  le yüzle t ğ  dönemd r. Ya amını   12-Kaybın yıl dönümünde çok ağır yas tepk ler  vermek (Edt.   vedala ma fırsatına sah p olamamaları, ya anan yas sürec n
 c d r.  Bununla b rl kte meydana gelen ölümün gerçekle me   b reyler sosyal desteğe  ht yaç duymaktadır. Bu sosyal destek   nasıl  sürdüreceğ n  ara tırma ve onarmaya çalı ma  sürec    Ayten Zara 2011).  daha karma ık ve der n hale get rd . Felaket n bu denl  büyük
  ekl  de oldukça öneml d r. N tek m ya lılık ve sağlık sorunları   ağının varlığı b rey n sürec  daha kolay atlatmasına destek   ba lamı tır. Duygular çok yoğundur; ps koloj k rahatsızlıkların   Yas tutan b reylere yakla ım nasıl olmalıdır?  olması yasın karma ık ve der n ya anmasını normal kılmakta-
 sebeb yle beklenen b r ölüme ver lecek yas tepk ler   le genç   olmaktadır. Sosyal destek; a le üyeler m z, arkada larımız,   ya anma  ht mal  d ğer dönemlere göre daha fazla görülür.   dır. N tek m yas ger  dönü ü olmayan b r kayıp kar ısında
 ya ta b r n n meydana gelen traf k kazasında hayatını kaybet-  akrabalarımız ve  l  k   ç nde olduğumuz b reyler  kapsamakta-  Yen�den  Bütünleşt�rme  ve Yapılandırma  dönem�: Yava  yava    Genell kle  nsanların b r kaybın ardından yas süreçler n    ya anılması gereken  b r süreçt r;  k   n n bu  sürec  sağlıklı  b r
 mes ne ver lecek yas tepk ler  de b rb r nden farklı olab l r.   dır.    lerleyen ve zamana yayılan bu a amada k    artık kaybın varlığı   ya amaları beklen r. Bununla b rl kte her zaman b r ruh sağlığı    ek lde atlatab lmes , kend   çsel ve dı sal kaynaklarını ke fede-
 İl  k n n n tel ğ : Ölen k     le yas tutan b rey n  l  k s n n n tel ğ    Yas sürec nde olu an sıkıntılar: Kayıp ve sonrasında meydana    le ya amaya, hayatını yen den düzenlemeye ba lar.  Yas   çalı anından destek almaları gerekl  olmayab l r. Sosyal deste-  rek yoluna devam edeb lmes  sayes nde olur.
 ğ n mevcut ve yeterl  olması bu sürec n daha kolay atlatılmasını
 de bu sürec  etk lemekted r. Ölen k     le geçm  te çatı ma   gelen değ   mler, farklıla an ya am olayları ve kr zler yas sürec -  sürec ndek  b rey artık kaybı  le ya amaya, ya amını yen den   sağlayacaktır. Her b�rey �ç�n yas sürec� kend�ne özgü �lerler. Ne
 odaklı b r  l  k  mevcutsa, yas sürec  b t r lmem     ler n varlığıy-  n  etk lemekted r. Mutlaka her kayıp sonrası b rtakım değ   k-  organ ze etmeye ba lamı  ve bu yen  duruma uyum sağlamı -  kadar süreceğ�, ne zaman sonlanacağı, hang� destek kaynakla-  KAYNAKÇA
 la  daha  uzun  süreb l r.  Bunun  altında  mevcut  duruma   l  k n   l kler ya anacaktır. Ekonom k sorunlar, ya anılan ev n değ  me-  tır. Bazen duygusal ger  dönü ler olab l r. Yen  uğra lar aranma-  rıyla atlatılacağı ve yen� uyum sürec�n�n nasıl ortaya çıkacağı
 ya anan suçluluk duygusu  le ba  edememe yatıyor olab l r.   s ,  eh r değ   kl kler , farklı b reylerle ya amaya ba lama g b    ya, yarım bırakılan   ler tamamlanmaya ba lanır.   b�r�c�kt�r. Normal olmayan yas bel rt ler  söz konusu  se, yasın   B ld k, T. (2013). Ölüm, Kayıp, Yas ve Patoloj k Yas. Ege Tıp Derg s , 52,
 Buna kar ın bazı durumlarda b rey ölümle b rl kte artık    k nc l travmaların varlığı, b reylerde ba ka zorlayıcı ya am   sağlıklı olarak tamamlanab lmes   ç n yardım almak zorunludur.   223-229.
 çatı maların son bulduğunu dü üneb l r. Ancak b r süre sonra   olaylarının da deney mlenmes ne sebep olab lmekted r.  Yas Ne Zaman Sorun Hal ne Gel r?  Yas tedav s , genel olarak b reysel görü meler  ekl nde yürütü-  Bonanno, G. A., & Kaltman, S. (2001). The var et es of gr ef exper ence.


                                                                                                           59
   54   55   56   57   58   59   60   61   62   63   64