Page 63 - izmir meb ozbakıs dergi deprem özel sayısı456

Eğer s z bu acı haber vereb lecek durumda olmadığınızı h ssed yor-
sanız çocuğunuzun çok güvend ğ ba ka b r yet k nden yardım
stey n. Çocuğunuz kaç ya ında olursa olsun, o sırada h ssett ğ n z
üzüntüyü saklamaya çalı mayın. Çocuğunuza bu acı haber
ver rken “öldü” fades n kullanın. Her zaman en y b lg , doğru
b lg d r. Kısa, bas t, net: “Öldü” (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
“Uyuyor” dersen�z uykudan korkmasına ya da uyanacağı
beklent�s�ne kapılmasına neden olab�l�rs�n�z. “Uzaklara g�tt�”
dersen�z terked�ld�ğ�, vedalaşmaya b�le değer bulunmadığı
duygusu yaratab�l�r ya da ger� dönmes� beklent�s�ne g�rmes�ne
neden olab�l�rs�n�z. “Cennete g�tt�” dersen�z ve o da “cennete
g�tmeye” kalkışırsa ne yapacaksınız? “Gökyüzünden, bulutla-
rın üzer�nden b�ze bakıyor” dersen�z fırtınalı günlerde ne
yaptığına da�r açıklamanızı nasıl yapacaksınız? Ya da sürekl�
tak�p ed�ld�ğ� düşünces�n� nasıl ortadan kaldıracaksınız?
“Allah çok sev�yordu yanına aldı” dersen�z ve o Allah tarafın-
dan sev�lmed�ğ�n� düşünürse ya da sevd�ğ�n� kend�s�nden
ayırdığı �ç�n kızarsa bu durumu nasıl düzelteceks�n�z? (Kuloğlu
Türker ve Yüce; 2020).
Çocukların Ölüm Konusundak Soruları
“Ölü”, “Ölüm” ne demekt�r?
“Ölü, artık ya amayan demekt r. Tüm canlılar doğar, büyür ve ölür.
Ölü b r nsan konu amaz, oynayamaz, gülemez, ağlayamaz, nefes
alamaz. Ölü nsanların artık organları çalı madığı ç n yemek
yemes , uyuması ya da sıcak kalması da gerekmez.”
Ölen �nsanlar nereye g�der?
Cansız bedenler gömülür. B ze kalan se ölen nsanlarla lg l
hatıralarımızdır. Ölenlere ne olduğu konusunda nsanlar farklı
eyler dü ünürler. K m ölenler n cennete g tt ğ ne nanır k m se
yok olduğuna nanır, bazıları farklı bedenlerde tekrar dünyaya
geld ğ ne nanır ama k mse tam olarak ne olduğunu b lemez.
B lg : Ölüm gerçekle meden önce süreğen b r hastalık ya da
hastanede b r tedav sürec varsa çocuğu da dâh l ederek hazırlan-
le olmadığının söylenmes gerek r. Yet k nler, çocuğun olayın
masını sağlayın. Vedala ması ç n fırsat tanıyın.
sorumlusu olarak kend s n görmemes ç n kullandıkları sözcükler
özenle seçmel d r.
Dedem neden hala hastanede? Ne zaman ger� gelecek?
Pek�, bu b�r�n�n hatası mıdır?
B l yorsun k deden çok hasta doktorlar onu y le t rmek ç n eller n-
den gelen yapıyorlar. Y ne de durumu y değ l. Ne zaman ger
“Hayır, genell kle b r n n ölümü, k msen n hatası değ ld r. Dü ünü-
geleceğ n ben de b lm yorum. Ne yazık k h ç ger gelmeyeb l r,
len söylenen ya da yapılan ey çok korkunç olsa da, bu b r n n
öleb l r. Bu yüzden çok üzgünüm (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
ölmes ne sebep olmaz.”(Jay, Thomas, 2021, 12).
canlılar g b sen de öleceks n. Bu çok normal b r ey ama o zamana
daha da fazla payla masını sağlayacaktır. Bu durum hem yas
B lg : Çocuklar genell kle olanlardan kend ler n sorumlu tuttukları
kadar kend ne çok y bakmanı st yorum. Ya arken sağlıklı ve mutlu
sürec ndek öğrenc hem de d ğer tüm öğrenc ler ç n geçerl d r.
Sen de ölecek m�s�n anne?
ç n yet k nler konu urken meydana gelenler n, onların söyled kle-
olmamız öneml d r. Bunun ç nde el m zden gelen yapmalıyız
Yas tutmanın ne demek olduğunu açıklayın. Sevd ğ m z b r
Evet. B r gün herkes g b ben de öleceğ m ama md değ l. O
r b r söz, yaptıkları b r davranı ya da dü ündükler b r ey neden y-
(Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
öldüğünde üzülmen n, ağlamanın, b r süre h çb r ey yapmak
ya ına uygun b r b ç mde ve detaylı olmayacak ek lde payla ı-
Ölüm, hayatın doğal b r parçasıdır ancak buna rağmen çocuılarla
ncelemek, çocukların ölümü somutla tırab lmeler açısından
zamana daha çok var. Sen büyüyeceks n, anne-baba olacaksın,
stememen n normal olduğunu ama ger de kalanların en
Ölen �nsanları neden mezara koyuyoruz? Burada yatağında
mı, onların ölümün ve ya anan yasın herkes n ba ına gelen b r
yararlı olacaktır (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
çocukların olacak, ben anneanne-babaanne olacağım, çok ya lana-
bu gerçeğ nasıl konu mamız gerekt ğ noktasında zaman zaman
sağlıklı ek lde ya amaya devam etmeler n n gerekt ğ n , bu
durum olduğunu kabul etmes açısından yararlı olacaktır.
kalmaya devam edemez m�?
cağım ancak ondan sonra öleceğ m (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
kend m z yeters z h sseder z. Yapılan öğretmen ve vel görü mele-
Hastane, cenaze törenler ve mezarlık g b yerlere z yaretler n
yüzden b r süre sonra oyun oynamanın da s nemaya g tmen n
r nde de yet k nler n çocuklarla bu tür olaylar hakkında nasıl
Ya sen de hastalanırsan?
Kaybed len öğrenc ç n okul ortamında tüm a les n n, tüm
yapılab leceğ en y zaman, kr z olmayan dönemlerd r. Çocuğunu-
Hayır, edemez. Ölen k ler n kaldığı yere mezarlık den r. B z de
de doğal olduğunu vurgulayın.
konu ulacağı, nasıl b r yakla ım ç nde olunacağı konusunda “b lg
öğrenc ler n, öğretmenler n ve çalı anların katılab leceğ b r
zun çok da y tanımadığı, duygusal b r bağı olmayan k ler ç n
mezarlığa koymak zorundayız (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
Bazen ne yaparsak yapalım, bazı hastalıklara engel olamayız. Y ne
yeters zl ğ nden” kaynaklı ted rg nl kler ya adıkları gözlemlenm -
Kaybett ğ n z yakınınızın özel e yalarını toplamak ç n acele
anma tören yapılab l r. Bununla b rl kte b r nt har sonucu ölüm
yapab leceğ bu tarz z yaretler, sevd ğ ve duygusal bağlarının
de sağlığıma çok d kkat edeceğ mden ve uzun yıllar ya amaya
t r. Bu nedenle çocukların anne-babalarına ve öğretmenler ne
Toprağın altında nefes alamaz, koymayalım.
etmey n. E yaları toplama sürec oldukça duygusal b r süreçt r.
söz konusu se durum farklı değerlend r lmel ve anma tören n n
bulunduğu k ler le lg l gelecekte ya ama olasılığı bulunan
sordukları sorulara daha somut ve tatm n ed c cevapların yer aldığı
çalı acağımdan em n olab l rs n (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
Bu süreçle b rl kte ağlamaktan, e yaları ok amaktan, anılarınızı
durumlarda, kültürünün gerekt rd ğ ek lde ney , nasıl yapması
yapılıp yapılmayacağına karar ver lmel d r. Tören n gerekl
Ölen k ler nefes almazlar. Vücutlarındak h çb r organ çalı maz. Bu
b r çalı manın lg l k lere katkı sağlayacağı dü ünülmü tür. Bu
ve duygularınızı konu maktan çek nmey n. S z ve çocuğunuz
olduğu dü ünülüyorsa kısa b r anma tören yapılab l r. Tören
Ya b�r kaza geç�r�rsen?
gerekt ğ ne da r b lg ler kazandırır (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
nedenle o, toprağın altında olmaktan rahatsız h ssetmeyecek
çalı mada; yapılan l teratür taramalarına dayanarak 0-10 ya arasın-
kend n z hazır h ssett ğ n zde toplama n b rl kte yapab l rs -
d ğer öğrenc ler ç n kes nl kle özend r c n tel ğe sah p olmama-
Kaybı Olan Çocukla Konuşma
(Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
Ben m ölmemden korktuğunu b l yorum. Ben de sevd ğ m k ler n
dak çocuklarla konu urken kullanılması uygun olan fadeler
n z. Bu sürece katılmak stemezse onu zorlamayın, ele t rmey n.
lıdır.
ba ına b r ey gel rse d ye korkuyorum. Ben her zaman çok d kkatl
derlenm ve çocukların duygularını rahatça fade edecekler b r
Fakat önces nde ne zaman toplayacağınızı, topladığınız e yaları
Mezarlığa z�yarete g�tmesek üzülür mü?
Çocuğun kaybı varsa ölüm haber ver rken çocuğun b ld ğ , sess z,
Bazı çocuklar duygularını sözel fade etmekte zorlanır. Ya larına
ortamın nasıl hazırlanab leceğ konusunda b lg lere yer ver lm t r.
davranacağım. Sen n de öyle yapmanı st yorum. Eğer d kkatl
nereye k me vereceğ n z , veremed ğ n z e yaları ne yapacağını-
sak n ve kend n güvende h ssett ğ b r ortam seç n.
Hayır üzülmez. B z mezarlığa kend m z ç n, onu özled ğ m z ç n,
ve gel m düzeyler ne uygun b r b ç mde res m, oyun ve drama
davranırsak sağlıklı ve uzun b r süre ya ayab l r z (Kuloğlu Türker ve
Faydalı olması d leğ yle…
zı sak n, kısa ve olumlu b r tarzda anlatın.
yanında olmak sted ğ m z ve mezarını görmek sted ğ m z ç n
g b etk nl kler kullanılab l r. Çocuğun duygularını fade etme
Ölüm haber n vermeden önce “sana üzücü b r haber vereceğ m”
Yüce; 2020).
Çocuğunuza, “sen güçlü olmalısın” demey n o henüz b r çocuk
Çocuklar İç n Hazırlık
g d yoruz (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020,242).
ekl (ağlayarak, tep nerek, vurarak, sözcüklerle vb.) ne olursa
d yerek çocuğu hazırlayın.
Dedem çok yaşlı o zaman önce o ölecek!
ve h çb r ey ç n güçlü olmak zorunda değ l. Böyle b r fade
olsun, duygularının farkında olması ve fade etmes çok öneml -
Öğretmen Ve Vel lere Öner ler
Ya amın doğal akı ı ç nde nsanlar kayıp ya da kayıp olu turacak
Ölüm le lg l b lg y olayın hemen arkasından ver n. Aradan zaman
omuzlarına altından kalkması zor b r yük b nd recekt r. Ergenl k
d r. İz n ver c olan bu yakla ım, çocuğun değerler n , duyguları-
Deden n ya lı olduğu doğru ama herkes aynı ya ta ölmez. Bazı
geçmes n beklemey n. Bekleme süren z en fazla b rkaç saat olab l r
b r tehd tle kar ı kar ıya kalab lmekted r. Duygusal bağlantımızın
dönem n n sonunda b le olsa henüz hayatının ba ındadır,
Bazı sorular cevapsızdır. “B lm yorum” fades bazen en y cevap
nı, güçlü ya da zayıf yönler n ke fetmes n sağlayacaktır.
nsanlar çok uzun süre ya arlar. B z de deden n çok uzun yıllar
olmadığı durumlarda çocuklarla ölüm hakkında konu mak
ama b r gün değ l (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020). Her çocuğun
henüz b r yet k n olmamı tır ve öğrenmes gereken pek çok ey
olab l r.
ya amasını st yoruz (Kuloğlu Türker ve Yüce; 2020).
genell kle daha kolaydır. Mesela ç çekler n, böcekler n, yakın
Çocuğun duygularını duymadan, anlamadan ölümü normal
duygularını fade ed ve duyguları le nasıl ba a çıktığı kend s ne
vardır. Öğrenmes gerekenler , kend hızında öğrenmes ç n ona
özgüdür, ona ht yacı olan zamanı ver n, konu mak sted ğ nde
Öğrenc le konu urken sam m ve dürüst olmak öneml d r.
etk le mde bulunmadığı hayvanların ölümü, konu mak açısından
olarak göstermek doğru değ ld r. Bu tutum çocuk ç n nandırıcı
B�r gün bende öleceğ�m değ�l m�?
fırsat vermeye çalı ın.
olmadığı g b çocuğa kend s n y h ssett rmeyecek ve okulda
Öğretmen n sabırla d nlemes , üzüntüsünü sam m yetle fade
y b rer fırsattır. Konu manın yanı sıra yapab l rsen z ölen hayvanı
saygıyla ve d kkatl ce d nley n.
Öz Bakış Bütün canlılar ölürler. Çok çok ya landığın zaman d ğer bütün etmes , ç nden gel yorsa ağlaması, öğrenc ler n duygularını Öğretmenler n ölüm ve yasa da r deney mler n , öğrenc ler n
İlaç tedav s n n yanı sıra TSSB tedav s nde kullanılan ve oldukça
öneml olan ps koterap yöntemler de vardır. Ps koterap
yöntemler yle, k n n sorunlarıyla ba etme becer ler n öğren-
mes ne yardımcı olunur. Korkularıyla ba edeb lmes ve bu
süreçte yalnız kalmaması amaçlanır.
TSSB'l k ler tedav edeb lmek ç n çe tl ps koterap
yakla ımları kullanılır. Bunlardan bazıları a ağıda ver lm t r
(drbayramy ld z.com).
B�l�şsel davranışçı terap�: Sorunlu duygulara, h slere ve
davranı lara yol açan dü ünce kalıplarını tanımayı ve
değ t rmey öğrenmey çer r.
Uzun sürel� maruz bırakma terap�s�: k n n travmat k olayı
yen den ya amasını veya k y kaygıya neden olan nesnele-
re veya durumlara maruz bırakmasını çeren b r tür davranı
terap s d r. K n n korkuyla yüzle mes ne, korku ve kaygıya
neden olan durumlarla daha rahat ba a çıkab lmes ne
yardımcı olur.
Ps�kod�nam�k terap�: K n n k sel değerler n ve travmat k
olayın neden olduğu duygusal çatı maları ncelemes ne
yardımcı olmaya odaklanır.
A�le terap�s�: TSSB' s olan b r k n n varlığı tüm a le s stem -
n n ley n etk leyeb l r. Bundan dolayı TSSB le çalı ırken
a le terap s yakla ımından da faydalanılab l r.
Grup terap�s�: K n n travmat k olaylar ya amı d ğer
nsanlarla dü ünceler n , korkularını ve duygularını payla -
masına z n vererek yardımcı olab l r.
İk nc l Travmaya Maruz Kaldığı İç n Ders Çalı makta Zorlanan Göz Hareketler� �le Duyarsızlaştırma ve Yen�den İşleme
Gençlere Neler Önereb l r z? (EMDR): Ba langıçta travmat k anılarla l k l sıkıntıyı
haf etmek ç n tasarlanmı ve günümüzde pek çok
Medyadan depremle lg l görüntü ve haberlerden uzakla - rahatsızlığı tedav etmek ç n de kullanılan b r ps koterap
mak ç n tedb rler alın.
ekl d r. K n n geçm travmaları, b lg leme sürec nde
Depremle lg l duygularınızı lemlemek ç n b r ps kologtan aksamalara neden olmaktadır. EMDR le bey ne ç ft yönlü
veya b r uzmandan destek alın uyarım ver lerek travmaların yen den lenmes sağlanır. Bu
ek lde temelde yatan olumsuz nançlar değ t r lerek semp-
Depremle lg l z hn n zde yer alan dü ünceler b r deftere tomların tedav s sağlanmı olur.
yazın.
Arkada ınızla ya da güvend ğ n z b r k yle duygu ve dü ün-
celer n z payla ın KAYNAKLAR
Spor, müz k ve sanat g b kültürel faal yetlerle uğra arak Aker, A. T. (2012). Temel sağlık h zmetler nde ruhsal travmaya yakla ım.
z hn n z bo altmaya çalı ın. Ankara: Türk ye Ps k yatr Derneğ .
Stres n z yöneteb lmek ç n nefes alma g b rahatlama Alparslan, S., Koçar, A. İ., enol, S., & Meral, I. (1999). Marmara deprem n
tekn kler öğren n ve uygulayın. ya ayan çocuk ve ergenlerde ruhsal bozukluklar ve kaygı düzeyler .
Çocuk ve Gençl k Ruh Sağlığı Derg s , 6(3), 135-142.
Sorumluluklarınızı ula ılab l r hede er bel rleyerek planla-
yın. Ula tığınız her hedef ç n kend n z ödüllend r n. Amer kan Ps k yatr B rl ğ (1996). Mental bozuklukların tanısal ve
sayımsal el k tabı DSMIV (Çev ren Köroğlu E.). Ankara: Hek mler Yayın
Mot vasyonunuzun artması ç n çalı ma arkada ları ya da B rl ğ .
grupları bulun. Bulut S. (2009). Depremden sonra çocuklarda görülen travma sonrası
Mot vasyonunuz azaldığında ya da performansınız dü tü- stres tepk ler n n ya ve c ns yet açısından kar ıla tırılması. Türk
Ps koloj k Danı ma ve Rehberl k Derg s , 4(31), 43- 51.
ğünde molalar ver n.
Cohen. A., Bernet. W., & Dunne, J. E. (1998). Pract ce parameters for the
Yardım stemekten çek nmey n. Bu s z n ne kadar güçlü ve assessment and treatment of ch ldren and adolescents w th posttrau-
sağlıklı b r b rey olduğunuzu göster r. mat c stress d sorder. Journal of Amer can Academy of Ch ld and
Adolescent Psych atry, 37, 4-2.
TEDAVİLER
Hacıoğlu, M., Aker, T., Kutlar, T., & Yaman, M. (2002). Deprem t p travma
TSSB's olan k ler laç tedav s ya da ps koterap alab l rler. sonrasında gel en travma sonrası stres bozukluğu bel rt ler alt t pler .
Semptomların yoğunluğuna göre bazı k lerde hem laç hem Dü ünen Adam: Ps k yatr ve Nöroloj k B l mler Derg s , 15, 4-15.
de ps koterap gerekl olab l r. Bunun kararını TSSB konusunda https://www.drbayramy ld z.com/ps koloj k-rahats zl klar/trav-
deney ml ruh sağlığı uzmanının vermes öneml d r. Tedav de ma-sonras -stres-bozuklugu/
bu alan uzmanları tarafından yapılmalıdır.
TSSB tedav s nde en çok kullanılan laçlar ant depresanlardır.
Bu ek lde üzüntü, öfke, end e vb. g b TSSB semptomları
tedav ed lmeye çalı ılır. İht yaca göre kabuslar, uyku sorunları
g b d ğer semptomları tedav ed c laçlar da kullanılab l r.
63