Page 76 - akademi 2 e dergisi

MAKALE

Yapılan leke gözlemlerinde belirli zaman aralıklarıyla leke
sayılarının artıp azaldığı görülmüştür. 19. yy ortasında
Güneş lekelerinin sayılarındaki bu değişimi inceleyen
Alman amatör gökbilimci Heinrich Schwabe tarafından
çevrimsel davranış sergilediği bulunmuştur. 1843 yılında
Heinrich Schwabe Güneş lekelerinin sayısında yaklaşık 11
yıllık bir döneme sahip bir değişim olduğunu fark etmiştir
(Schwabe, 1844). Güneş yüzeyindeki leke kaplı alan ve leke
sayısı gözlemlerine ait tüm veriler incelendiğinde, 1645 ile
1715 yılları arasında Güneş yüzeyinde çok az sayıda çok az
alanda leke olduğu görülür. Bu süre zarfında Güneş’in,
manyetik aktivite açısından sakin bir dönemde olduğu
görülmüştür. Bu döneme, “Maunder Minimum” adı verilir
ki ilginç bir bulgu ise bu zaman zarfında Dünya’da bir “Mini
Buzul Çağı” yaşandığı bilinmektedir. Yapılan kapsamlı
çalışmalarda, önceki tarihlerde de bu duruma benzer bir Şekil 6: Güneş Kelebek Diyagramı.
sakinlik döneminin ve Dünya’da da benzer buzul çağlarının salar (H-alfa salması). Bu salma nedeniyle, tam Güneş
eş zamanlı olarak yaşandığı bulunmuş ve gelecekte de tutulması sırasında Güneş’in kenar kısmında dev alevler
yaşanabileceğini fark edilmiştir. (prominenceler) görülebilir. Bu salma ile ortaya çıkan

Çevrim başlangıcında, lekeler Kuzey ve Güney yarıkürede kırmızımsı renk dağılımı nedeniyle kromosfer katmanına
yaklaşık ±40° enlemlerinde ortaya çıkar ve üst enlemlerden “renk küre” ismi verilmiştir. Kırmızı renge duyarlı bir H-alfa
alt enlemlere yani eşleğe doğru hareket eğilimindedir. ltresi takılı bir teleskop ile Güneş gözlemi yapıldığında, bu
Hareketten kasıt, ömrünü tamamlayan lekenin yerine yeni katmanda manyetik alanın kromosferik ağ bileşenleri,
oluşan lekenin daha alt enlemlerde ortaya çıkmasıdır. Güneş diskine göre karanlık iplik gibi görünen lametler,
Ancak leke çevriminin sonuna doğru neredeyse ± 5° Güneş fotosferindeki lekeleri çevreleyen fakülar yapıların
aralığına kadar gelir ve bu aralıkta artık hiç leke görülmez. kromosfer katmanındaki karşılığı olan plage bölgeleri,
Güneş yüzeyinde lekesiz olan bu bölgeye “Royal Zone korona katmanına dek ulaşabilen plazma jetleri olan
(kraliyet bölgesi)” adı verilir. spiküller, disk kenarında görülen dev alevler ve şiddetli
parlamalar üreten flareler görülür.
1874’ten bugüne kadar toplanan tüm leke verilerinin
zamana göre değişimi Şekil 6’da verilmiştir. Lekelerin Farklı kaynaklarda “parlama veya patlama” şeklinde de
görüldüğü enlemlerin zamana göre noktalandığı bu diyag- adlandırılan “Flareler” yıldız atmosferlerinde meydana
rama “Kelebek Diyagramı” adı verilir. Şekil incelendiğin- gelen, manyetik alanın sıcak plazma ile etkileşime girdiği
de çevrim başlangıçlarında leke sayısının az olduğu ve şiddetli patlamalar şeklinde gerçekleşir. Bu parlamalar, çok
çevrim maksimumuna doğru leke sayılarının arttığı görülür. sayıda manyetik alan çizgilerinin bükülmesi ile oluşan
Çevrim sonuna doğru ise leke sayıları tekrar azalmaktadır. manyetik tüplerin içinde serbest haldeki Güneş parçacıkla-
rını ivmelendirir ve çok yüksek sıcaklıklara kadar ısıtabilir.
Leke aktivitesinde lekeler tek başına oluşabileceği gibi
büyük bir lider leke ve onu takip eden takipçi bir leke
grubu şeklinde de oluşabilir. Leke çevriminin başlangıcında
lider leke bulunduğu yarıkürenin uçlağı ile aynı işaretlidir.
Lider leke eşleğe doğru hareket eder ve diferansiyel
dönme etkisi ile onu izleyen takipçi leke grubundan uzakla-
şarak manyetik alanı azalır. Takipçi leke grubunun manyetik
alan işareti lider leke ile tam zıttır ve bulunduğu yarıkürenin
işaretine ters işarete sahiptir. Lekelerin ortaya çıktığı alanlar
“aktif bölgeler” olarak adlandırılır ve bölgeler Güneş’in dış
katmanlarında etkin olan meridyenel akışlar sebebi ile
uçlağa doğru sürüklenir. Bütün bu alanların toplamı çevrim
maksimumunda sıfırlanır ve manyetik işaretler tersine
döner. Sonuç olarak Güneş uçlaklarının yine aynı işarete

gelebilmesi için 2 leke çevrimine ihtiyaç vardır ve “Manye-
tik Çevrim”olarak adlandırılan bu çevrimin süresi 22 yıldır.

Fotosfer katmanının hemen dış kısmında “Kromosfer
Katmanı” yer almaktadır. Yer’den bakıldığında fotosfer
katmanının görüldüğü gibi doğrudan gözlenemez. Bu
katmanda sıcaklık 6000 K°’den 20000 K°’e yükselir ve bu
sıcaklıklarda hidrojen uyartılarak kırmızımsı renkte bir ışık Şekil 7: Güneş Flare Parlaması.

74

kontrol etmenizi zorlaştırır ve sürekli olarak ayarlanması diploması almaktadırlar. Bu bölümü tercih edecek öğrenci-
gerekir. ler için lise düzeyinde sahip olacakları dalış deneyimi
hazırbulunuşluklarını arttıracaktır.
BCD (Buoyancy Control Device- Yüzerlik Kontrol Cihazı):
BCD'nizle pratik yapmak çok önemlidir. Havanın serbest Gelişmekte olan ve fırsatlar sunan turistlik amaçlı dalış
bırakılmasına veya eklenmesine nasıl tepki verdiğini tam endüstrisinde istihdam edilebilme şansları da olacaktır.
olarak bilmelisiniz. Dalış ekipmanı üreticiliği, dalış bayiliği, dalış eğitmenliği,
dalgıç eğitim kursları, dalış tatil yerleri, dalış danışmanlığı,
Dalgıçlar kadar dalış için kullanılan ekipmanlar da su altı dalış rehberliği, dalış kulüpleri ve lisanslı dalgıçlık gibi
ekosistemi üzerinde olumsuz etkilere sebep olmaktadır. birçok alanda faaliyet gösteren kişi veya kuruluşlar bu dalış
Dalışlar genellikle dalış botu ile gerçekleştirilmektedir. Bu endüstrisinin içinde yer almaktadır. Ortalama 30 milyon
botların pervaneleri ve çapaları kırılgan resif ekosistemleri insanın her yıl faaliyet gösterdiği bir turistik endüstridir.
üzerinde önemli hasarlar ortaya çıkarmaktadır. Bunun (Graver, 2016).
yanında dalış turizminde sıkça rağbet gören balık besleme
etkinliklerinin balığın davranışını değiştirdiği gözlemleni- Dalış etkinliklerine katılım amaçları arasında ;doğayla iç içe
yor. Beslenmeye alışan deniz canlıları, avlanmayı bırakıp ve olmak, su altını keşfetmek, yaşadığı çevreye yararlı olmak,
böylece kendi avlarını kovalama yeteneklerini kaybedip aç su alanlarına yakın olmak, sürdürülebilirliği göz ardı etme-
kalabiliyorlar. den kısa sürede farklı deneyimler yaşamak gelmektedir
(Sevinç ve Özel, 2018). Su altında gerçekleştirilecek olan
Çevre duyarlılığıyla dalış gerçekleştiren bir dalgıç hem bu faaliyetlerin bütünü öğrencilerin sosyal hayatında spor,
mevcut ekosisteme zarar vermemeli hem de gördüğü deniz ve çevre bilinci üzerine bir fark yaratacaktır. Bu etki
olumsuz durumlar için elinden geleni yapmalıdır. Her zamanla aile, sınıf ve okul düzeyine ulaşacaktır. Lise
dalışta bir parça kirletici atığı, BCD cebine koyup kıyıya düzeyinde oluşturulacak bu farkındalık ile hobi veya
geri getirmek ile başlanabilir. Küçük adımlar bir bütün meslek olarak dalış yapan kişilerin su altındaki davranışları-
oluşturur. Bu bilincin oluşması için deniz ve su altı yaşamına nı olumlu etkileyecektir. Ülkemizdeki deniz kültürüne ve
saygı kültürünün lise düzeyinde öğrenciler ile buluşmasının denizcilik eğitimine katkı sağlayacaktır.
önemli olduğu kri oluşmaktadır.
Sportif dalış seçmeli ders seçeneği olarak sunulmalıdır.
Denizcilik eğitimi veren meslek liselerinde sportif dalışın KAYNAKLAR
seçmeli ders seçeneği ile sunulması bu konuda önemli Brockhattingen KK. (2019). Decompression illness at low depth. Ugeskr
katkı sağlayacaktır. Mevcut dalıcı eğitim sistemi buna izin Laeger, 181(22).
vermektedir. On dört yaşında liseye başlayan öğrenci aynı Cerrano, C., Milanese, M., & Ponti, M. (2017). Diving for science science for diving:
zamanda 1 Yıldız dalıcı eğitimi alabilecek yaşta olmaktadır. volunteer scuba divers support science and conservation in the Mediterranean Sea.
Sağlık problemi olmayan 14 yaşını doldurmuş, toplam 15 Aquatic Conservation: Marine and Freshwater Ecosystems, 27(2), 303-323.
saat teorik eğitim ve 5 adet açık deniz dalışı ve tüm Dimmock, K. (2009). Comfort in adventure: The role of comfort, constraints and
eğitimin sonunda yazılı sınavda başarılı olan dalıcı adayları negotiation in recreational SCUBA diving (Doctoral dissertation, Southern Cross
uluslararası geçerli TSSF (Türkiye Sualtı Sporları Federasyo- University).
nu) CMAS (Dünya Sualtı Aktiviteleri Konfederasyonu- Edney J, Spennemann R. (2015). Can arti cial wrecks reduce diver impacts on
Confederation Mondiale Des Activites Subaquatiques) 1 shipwreck? The management dimension, 10(2),141-157.
Yıldız dalıcı serti kası almaya hak kazanırlar. Bunun deva- Graver, D. (2016). Scuba Diving: Diving into scuba (Fifth Edition). 2-9. Human
mında CMAS 1 Yıldız dalıcı brövesi sahibi olup dalış defte- Kinetics.
rinde 20 kayıtlı dalış yapan 15 yaşını doldurmuş kişiler 2 Gözcelioğlu B. (2017). Mercanlar. https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/mercanlar
Yıldız dalıcı brövesine sahip olabilir (TSSF, 2019). Öğrenci- İnce H. K., (2022). Mercanlar 101: Dünyanın Yaşam Kaynağı Mercanlara Dair Her Şey.
ler, lise eğitim hayatı içerisinde 2 Yıldız dalıcı brövesine https://www.oggusto.com/surdurulebilir-yasam/mercanlarin-ozellikleri-ve-ekosistem
ulaşabilir. Uluslararası geçerliliği olan sportif dalışın son deki-yer
limiti olan 30 metreye kadar dünyanın her yerinde dalış Kahraman Ö. G. B. B., Aşiret A. G. G. D., Devrez U. H. N., Özdemir D. D. L., Akdemir
yapabileceği bir serti kaya sahip olabilirler. P. D. N. (2012). Dalış Sporu ve Dalışlarda Yaşanan Sağlık Sorunlarının Önlenmesinde
Hemşirenin Rolü. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 19(1), 73-81.
Dalış eğitimi almış denizcilik eğitimi veren meslek lisesi Levett DZH, Millar IL. (2008). Bubble trouble: a review of diving physiology and
öğrencilerinin, deniz kültürüne ilgisi artacaktır. Denizcilik disease. Postgrad Med J., 84(997), 571-578.
alanında eğitim veren yükseköğrenim tercihleri yaparken Medio D., Ormond R.F.G., Pearson M. (1997). Effect of brie ngs on rates of damage
farkındalık düzeyleri geliştirecektir. Mesleki ve teknik to corals by scuba divers, Biological Conservation, 79(1), 91-95.
ortaöğretim kurumu mezunlarının ek puanları ile yerleşebi- Sevinç, F. & Özel, Ç. H. (2018). Boş zaman aktivitesi olarak dalış ve yaşam doyumu ile
lecekleri ön lisans programları listesine göre mevcut ilişkisi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(3) , 397-415.
durumda Denizcilik Alanı öğrencileri Su Altı Teknolojisi Türkiye Sualtı Sporları Federasyonu (2019). Donanımlı Dalış Sınav Rehberi, 2-3.
Bölümlerini tercih ettikleri takdirde ek puan almaktadır.
Üniversitelerin Su altı Teknolojisi Programını bitiren öğren- Yarmacı, N., Keleç, Ç. M. ve Ergil, Ö. (2017). Su Altı Dalış Turizminin Mevcut Durumu,
Sorunları ve Geliştirilmesine Yönelik Öneriler: Kaş Örneği. Güncel Turizm
ciler; “Birinci Sınıf Sanayi Dalgıçlığı” (First Class Diver) Araştırmaları Dergisi, 1(1), 66-87.