Page 59 - İZMİR AKADEMİ DERGİSİ

MAKALE

Radyasyon maruz kalma sebebiyle canlılarda oluşan
biyolojik etkiler, alınan toplam doza, dozun alınma süresi-
ne, radyasyondan etkilenen organa bağlı olarak değişmek-
tedir (Fişne, 2002).

B�na İç� Radyasyona Maruz Kalma
Binalar dışarıdan gelen kozmik ve karasal orijinli radyasyo-
na karşı koruyucu etkiye sahip olmalarına rağmen, bina
malzemelerindeki radyonüklid içeriğine bağlı olarak, bina
içi radyoaktivite bina dışındaki değere göre fazla olabil-
mektedir. Günümüzde insanlar zamanlarının çoğunu ev,
okul veya işyeri gibi kapalı ortamlarda geçirmektedir.
Tahmini olarak %70’ini iş, geri kalanın %20’ sini ise ev
ortamlarında olmak üzere zamanlarının %90’ nını kapalı
ortamlarda geçirmektedir (WHO, 1984). Bina içindeki
radyasyon seviyesinin bilinmesi, bina içinde maruz kalınan
içsel ve dışsal radyasyon dozunun hesaplanması için gerek-
lidir (Zikovsky ve Kennedy, 1992).
Şekil 1. Radyasyondan korunma standartlarının oluşturulmasında
izlenen yolun şematik gösterimi (ICRP 1991). Bina içi radyasyona maruz kalmanın temel kaynağı, bina içi
havada bulunan 222Rn (radon) ve 220Rn (toron) ile bunla-
RADYASYON BİRİMLERİ: rın kısa yarı ömürlü ürünleridir. Alfa bozunumu yapan bu
Aktivite: Bir radyoaktif maddenin birim zamandaki bozun- radyonüklidlerin neden olduğu içsel maruz kalmaya ek
olarak, bina materyalinde bulunan radyonüklidlerden
ma sayısına aktivite denir. yayımlanan gama ışınları da bina içi dışsal radyasyona
Klas�k B�r�m: Cur�e (C�) 1 C�=3,7x10 Bq maruz kalmayı hızlı şekilde arttırmaktadır (Gür Filiz vd.,
10
2015; Onargan vd.,2012). Sözü edilen iki radon izotopun-
SI B�r�m: Becquerel (Bq) 1 Bq=2,7x10 C� dan 228Ra’ in bozunum ürünü olan 220Rn, 55.35 saniyelik
-11
kısa yarı ömrü nedeniyle daha az dikkate alınmaktadır.
Işınlanma Düzeyi: Işınlanma düzeyi, radyasyonun belirli bir Bununla birlikte, bina içi etkin doz eşdeğerinin %10-20
ortamda (hava)atomları iyonlaştırma (iyonizasyon meydana sine 220Rn ve ürünlerinin neden olduğu tahmin edilmekte-
getirme) özelliğine dayanan bir ölçüdür ve elektromanye- dir (Hutter. 1995). Toron (220Rn) ve ürünlerin solunması
tik radyasyon için tanımlanmıştır. nedeniyle akciğerlerin maruz kaldığı radyasyon etkin doz
eş değeri 0.2mSvy-1 dir (UNSCEAR 1993). Bu değer
Klas�k B�r�m: Röntgen (R) 1 C/kg = 3876 R 226Ra radyonüklitinin bozunum ürünü olan 222Rn ve
ürünleri için 1.3 mSvy-1 ve doğal radyonüklidlerden gelen
SI B�r�m: Coulomb/kg (C/kg) 1 R = 2,58x10 etkin doz eşdeğerinin yaklaşık yarısıdır (Kürkçüoğlu ve
Bayraktar, 2012; TAEK 2012; Quindos vd., 2001; Khatıbeh
Soğrulan Doz: Radyasyon enerjisinin ortamda iyonizasyon vd., 1997). UNSCEAR (2020) Rbaporunda bina içi maruz
nedeniyle enerji olarak depolandığı miktara soğrulan doz kalma için maksimum dozun 10 mSvy -1 i aşmaması öneril-
denir. miştir.
Klas�k B�r�m: rad (Rad�at�on Absorbed Dose) 1 Gy = 100 rad Radon 20.yy başlarında tanımlanmış olmasına rağmen
radon solunumu ve akciğer kanseri arasındaki ilişki ancak
SI B�r�m: Gray(Gy) 1 rad = 0,01 Gy
1960’ların sonlarına doğru kurulmuştur. Günümüzde radon
Birim zamanda soğrulan doz miktarına soğrulan doz hızı ve ürünlerinin solunması dünya çapında bir problem ve
denir. belirgin bir kanser riski olarak tanımlanmaktadır (Albering
Klas�k B�r�m: rad/s, mrad/saat vb. vd.,1996). Bu doğrultuda, gerek ülkeler gerekse uluslara-
rası kuruluşlar tarafından kapalı ortamlarda radon gazı
SI B�r�m�: Gy/s , mGy/dak�ka vb. konsantrasyonunu sınırlayan değerler belirlenmiş ve
dünyada değişik ülkelerde geniş ölçekli sistematik çalışma-
Doz Eşdeğeri: Soğrulan doz ile kalite faktörünün çarpımı lar başlatılmıştır. UNSCEAR (1988) Raporunda havadaki
dır. karasal kaynaklardan alınan doz bina dışında 55nGyh-1 ve
Klas�k B�r�m : Rem (Röntgen equ�valent man) 1 Sv = 100 rem bina içinde 70 nGyh-1 iken UNSCEAR (1993)’de bu değer
ler sırasıyla 57nGyh-1 ve 80 nGyh-1 verilmiştir. UNSCEAR
SI B�r�m: S�evert (Sv) 1 rem = 0,01 Sv (1982-2000) Raporlarına göre, bina içi alınan dozun bina
dışı alınan doza oranı, 0.8-2.0 arasında değişmektedir ve
Doku ve Organ Ağırlık Faktörleri: Aynı miktarda radyasyo- ortalama olarak bu oran 1.3-1.4’msv tir. UNSCEAR (1988)
na maruz bırakılan doku ve organlardaki etkiler farklıdır. Bu Raporunda, 222Rn ve bozunum ürünleri denge konsantras
yüzden doku ve organ ağırlık faktörleri (WT ) belirlenmiştir. yonu dünya ortalaması, bina dışında 8 Bqm-3 ve bina
(www.afad.gov.tr). içinde 16Bqm-3 olarak verilmektedir.

57