Page 10 - akademi 2 e dergisi

MAKALE

Travma sonrası iyileşme
Travmatik olay, temel ihtiyaçlarımızı tehdit eden bir durum ettiğimiz stres belirtilerinin tedavi edilmesi değil; bu belirti-
veya olaydır. Deprem, güvende olma ihtiyacımızı derinden lerin ortaya çıkmasına neden olan karşılanmayan ihtiyaçla-
sarsmıştır. Maruz kalanların evlerini, işlerini, sevdiklerini rın karşılanması olmalıdır. Örneğin tırnak yeme, dikkatini
kaybetmesine neden olup alışık oldukları rutinlerini baştan odaklayamama, sürekli ağlama, uyuyamama vb. belirtileri
sona bozarken; tanık olanların “Benim de başıma gelir mi? gösteren çocuğun tırnağını yememesi, ağlamasının azaltıl-
Gelirse ne yaparım?” gibi kaygılarını tetiklemiştir. Travma- ması değil; bu belirtileri ortaya çıkaran yakınlarını kaybet-
tik olay sonrasında öğrencimizin gösterdiği söz konusu me korkusu ve güvende hissetmeme temelindeki duygu ve
stres belirtileri ve baş etme tepkilerini yaklaşık 30-40 gün ihtiyaçları ele alınmalıdır. Çocuk, kendini güvende hisset-
boyunca olağan kabul edebiliriz (APA, 2013). Yoğun alarm miyorsa güvende olduğunu hissettirecek adımlar atılmalı-
durumundan vücudun ve beynin görece mantıklı hareket dır.
etmeye başlaması için bu süre kabul edilebilirdir. Bu
süreden sonra artık yavaş yavaş toparlanma sürecinin Öğretmenlerimiz öğrencileri için neler yapabilirler?
başlaması, stres belirtilerinin görece yoğunluğunun Görüldüğü üzere çocuk ve ergenlerin travmatik olay sonra-
azalması ve günlük yaşamdaki rol ve sorumluluklarımızı sı gösterdiği belirtiler değişebilmektedir. Bu belirtiler ve
yerine getirir hale gelmemiz beklenir (Bu noktada yoğun baş etme tepkileri ile ilgili eğitimcilerin bilgi birikimi,
şekilde yukarıda sözü edilen belirtileri ve tepkileri gözlemli- sını arında bulunan öğrencilerde gözlemlenen davranışlar-
yorsak bir ruh sağlığı uzmanından destek alınması gerekti- dan neyin beklenen, neyin beklenmeyen olduğunu anlaya-
ğini düşünebiliriz.). bilmelerine destek olacaktır. Dolayısıyla, travma sonrası
stres belirtilerini ve baş etme tepkilerini bilmek “farkında
Bununla birlikte, önemli bir konuya dikkat edilmesi gerek- olmanızı” sağlayacaktır. Bu farkındalıkla “Öğrencilerim için
mektedir. Bu konu, deprem sonrası stres belirtilerinin iyileş- neler yapabilirim?” sorusu eş zamanlı olarak ilerleyecektir.
tirilmesidir. Travmatik olaydan sonra gözlemlenen davra-
nışlar aslında birer belirti veya semptom olarak nitelendiri- Öğrenciler açısından bakıldığında, burada iki temel grup
lebilir. Bir başka deyişle, bu davranışlar buzdağının ortaya çıkmaktadır. Birinci grup, depreme doğrudan maruz
görünen kısmıdır. Oysaki travmatik olay sonrasında bireyin kalan öğrencilerdir. Diğer grup ise depremin etkilerine
temel güvenlik ve kontrol algısı zedelenmiştir; dolayısıyla (doğrudan maruz kalmayan ancak) tanık olan öğrencilerdir.
birey karşılanmayan güvende olma ve kontrolde olma Her iki grubun üzerinde de depremin benzer etkilerini
ihtiyacının bir sonucu olarak söz konusu “savaş, don, kaç” gözlemlemeniz mümkündür. Temel etki, güvenlik algısın-
tepkilerini vermektedir. Bunun devamında karşılanmayan daki zedelenmedir. Diğer yandan, depreme doğrudan
ihtiyaçlar kaygı, üzüntü, korku, hayal kırıklığı, gerginlik, maruz kalan öğrencilerde depremin etkilerinin yoğunluğu
huzursuzluk gibi duyguları beraberinde getirmektedir. O ve güvenlik ihtiyacının karşılanmasına duyulan gereksinim
halde, buzdağının altındaki büyük kısım travmatik olayın görece daha fazla olabilir. Bu noktayı göz önünde bulundu-
tehdit ettiği ihtiyaçlarımız ve duygularımızdır. Bu doğrultu- rarak öğrencilerimizin ihtiyaçlarına uygun nitelikte destek
da, deprem sonrasında amacımız öğrencilerimizde fark vermemiz gerekmektedir.

Yaşadığımız:

Travmatik olay İhtiyaçlarımıza yönelik tehdit algısı Baş etmekte zorlanılan duygular

İyileşme:

İhtiyaç Fark et ve anla Semptom tedavisi değil
Duygu Altta yatan ihtiyacın karşılanması

8

-Görece daha yoğun güven ihtiyacı olduğunu gözlemledik- KAYNAKLAR
lerimizle daha yakından temasta olunması gereklidir. “Bu
aralar seni biraz üzgün görüyorum. Konuşalım mı?” diyerek APA (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th
konuşma başlatılabilir. edition (DSM 5). American Psychiatric Association.
-Konuşmaya istekliyse duygularını ve ihtiyaçlarını anlamak Armenian, H. K., Morikawa, M., Melkonian, A. K., Hovanesian, A. P.,
için “Neye ihtiyacın var?”, “Senin için ne yapabilirim?”, Haroutunian, N., Saigh, P. A. & Akiskal, H. S. (2000). Loss as a determinant of
PTSD in a cohort of adult survivors of the 1988 earthquake in Armenia:
“Sana ne iyi gelir?” diye sorulabilir. Implications for policy. Acta Psychiatrica Scandinavica, 102(1), 58-64.
-Sorduğu sorulara açık, anlaşılır cevaplar verilmesi, çocuğun Başoğlu, M., Kılıç, C., Şalcıoǧlu, E. ve Livanou, M. (2004). Prevalence of
gerçekleri yaşına uygun olacak şekilde öğrenmesi güven posttraumatic stress disorder and comorbid depression in earthquake
duygusunu onarmayı sağlayabilir. Bu noktada, konuyu survivors in Turkey: An epidemiological study. Journal of Traumatic Stress:
Of cial Publication of The International Society for Traumatic Stress Studies,
kapatmaya “yara bandı” olmaya çalışılması “Benden bir 17(2), 133-141.
şeyler gizleniyor” düşüncesini tetikleyerek çocuğun güven Calhoun, L. G. & Tedeschi, R. G. (1999). Facilitating posttraumatic growth: A
duygusunu yine zedeleme riski taşımaktadır. İçindekini clinician's guide. Routledge.
akıtırsa, acısını/duygusunu boşaltırsa iyileşme yönünde
ilerleme şansı olduğunu bilmemiz önemlidir. Edinsel, K. ve Elçi, Ö. (2015). Psychological distress among the non-reloca-
ted and relocated survivors after the August 19th 1999 eathquake in Turkey.
-Konuşmaya istekli değilse ara ara sormaya devam edilebi- Journal of International Social Research, 8(38).
lir, akranlarından destek alması için akranları devreye Eker, D. ve Arkar, H. (1995). Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği’ nin
sokulabilir, güvenlik ihtiyacını karşılayabilecek oyunları faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikoloji Dergisi, 10(34), 17-25.
sını arımızda oynamaya öncülük edilebilir. Epstein, R. S., Fullerton, C. S. & Ursano, R. J. (1998). Posttraumatic stress
disorder following an air disaster: A prospective study. The American Journal
-Burada bir diğer önemli nokta da deprem görüntülerinden of Psychiatry, 155(7), 934–938.
öğrencilerimizi uzak tutmak konusunda velilerle iş birliği Goenjian, A. K., Najarian, L. M., Pynoos, R. S., Steinberg, A. M., Petrosian, P.,
içinde olunmasıdır. Velilerin, depremin travmatize edici Setrakyan, S. & Fairbanks, L. A. (1994). Posttraumatic stress reactions after
görüntülerinden çocuklarımızı uzak tutmaları konusunda single and double trauma. Acta Psychiatrica Scandinavica, 90(3), 214-221.
bilgilendirme toplantıları yapılabilir. Kaniasty, K. & Norris, F. H. (1995). Mobilization and deterioration of social
Son olarak; dayanışma, birlik olma ve şefkatle ilgilenme support following natural disasters. Current Directions in Psychological
Science, 4(3), 94–98.
travma sonrası iyileşmede temel bakış açısı olmalıdır. Bu
duyguları öğrencilerimizin hissetmesi için öncelikle öğret- Kılıç, C. ve Ulusoy, M. (2003). Psychological effects of the November 1999
menlerimizin göstererek model olmaları, sonrasında ise earthquake in Turkey: An epidemiological study. Acta Psychiatrica Scandina-
vica, 108(3), 232-238.
çocuklarımızın birbirlerine göstermeleri için destekleyici
olmamız önemlidir. Öğrencilerin duyguları içinde kaybol- Riad, J. K. ve Norris, F. H. (1996). The in uence of relocation on the environ-
mental, social, and psychological stress experienced by disaster victims.
malarının yalnızlığı ve çaresizliği tetiklediğini bilerek ve Environment and Behavior, 28(2), 163–182.
dayanışmanın umut verici olduğunu düşünerek şefkatli bir
ilişki içinde destek vermek en temel sorumluluğumuz ve Şalcıoğlu, E., Başoğlu, M. ve Livanou, M. (2003). Long-term psychological
outcome for non-treatment-seeking earthquake survivors in Turkey. The
öğretmenliğin en doyum verici tarafıdır. Journal of Nervous and Mental Disease, 191(3), 154-160.