Page 53 - İZMİR AKADEMİ DERGİSİ

KİTAP İNCELEME

“Kokluca’da İnsan, Şehir ve Kültür” başlıklı ikinci bölüm dikkatli okumamak, yaşam ve ölüm üzerine duygusal
17-28. sayfalarda yer almaktadır. Bu bölümde Kokluca, düşüncelere kapılmamak mümkün değildir. 1926 yılında
modernleşme dönemi mezarlığı olarak ele alınmış, kitabe- Kızılçullu Çayı’nda öğrencisini kurtarmaya çalışırken şehit
lerdeki dil ve üslubun önceki yüzyıllardan farklılaşmasına, olan Üsküplü öğretmen İbrahim Naci (Kitabe: 6), 1924’te
bazı mezar taşlarında medfun kişinin fotoğraflarının yer Kokaryalı’daki sinema yangınında ölen 18 yaşındaki Hasibe
almasına dikkat çekilmiştir. Öte yandan mezarlıktaki kültü- ile 11 yaşındaki kardeşi Şefika (Kitabe: 97), henüz 21 yaşın-
rel devamlılığa da değinilmiş, harf inkılabından sonra bile da iken ilk çocuğunun doğumunda hayata gözlerini yuman
Arap harfli Türkçe (Osmanlıca) mezar taşlarına rastlandığı Ayşe Şevket Hanım (Kitabe: 112) mezar taşları dikkatle
tespitine yer verilmiştir. Sonrasında Kokluca mezarlığının, incelenecek ve duygusal bağlar kurulacak onlarca kişiden
imparatorluğun parçalanma sürecinde ana vatana göç sadece bir kaçıdır. Öldükten sonra memleketine gömülen,
eden insanlardan bazılarının son buluşma noktası olmasına mübadele sonrasında ise ailesi tarafından kemikleri Koklu-
değinilmiştir. “Kokluca’ya Yansıyan Ölüm Algısı”, “Kokluca ca’ya nakledilen kişilerin mezarları vatan, göç ve aile
Sâkinlerinin Ölüm Sebepleri”, “Kokluca’da Saklı İzmir” ve ilişkileri konusunda yeni bağlantılar kurmamızı sağlar.
“İzmir Aileleri ve Kokluca” bölümün diğer başlıklarıdır. Okuldan gelirken kamyon çarpması sonucu yaşamını
Kitabın “Kokluca Kitabeleri” başlıklı üçüncü bölümü edebi yitiren 15 yaşındaki Ahmet (Kitabe: 13) ile Ramazan bayra-
açıdan teknik bir içeriğe sahiptir. Bu bölümde somut mında toprağa verilen 13 yaşındaki Neriman’ın (Kitabe:
örneklerle kitabelerdeki yazım biçimleri; “âh mevt”, “ âh 124) mezar taşları ise geride kalan kederli ailelerin acısını
ölüm”, “Hudâ bâki”, “hüve’l bâki”, “yâ gafur” gibi klişe ve yüreğimizde hissederken, “Allah sıralı ölüm versin” duası-
formlar; alıntı unsurları, dönem manzumeleri, dil ve içerik, nı bir kez daha akla getirir.
manzum ve mensur kitabeler ele alınmıştır (s. 29-48). Kitap yalnızca akademisyenler, uzmanlar ve eğitimciler için
Dördüncü bölümün başlığı “Kokluca Mezar Taşları”dır. Bu değil genel okuyucu kitlesi için de müthiş bir kaynak
bölümde Kokluca’daki mezar türleri ve mezar taşları fiziksel niteliğindedir. Bu noktada metin transkriplerinin uzman
biçimleri açısından tasnife tabi tutulmuş, sayısal dağılımları olmayan okuyucular ile dönemin diline aşina olmayanları
verilmiş ve açıklanmıştır. Bölüm içerisinde “Lahitsiz”, lügat ve sözlüklere yönlendireceği muhakkaktır. İlk bakışta
“Pehleli” ve “Lahitli” mezar türleri ile mezar taşlarındaki yorucu ve okumayı zorlaştırıcı görünen bu durum aslında
“bitkisel”, “geometrik”, “sembolik” ve “mimari tasvir” okuyucuya yeni kapılar açması bakımından olumlu olarak
süsleme türleri hakkında detaylı açıklamalar olduğu gibi, da düşünülebilir. Hele ki günümüzde bilgiye erişimin
bunların Kokluca’daki kullanımı da somut olarak gösteril- dijitalleştiği, hızlanıp kolaylaştığı göz önüne alındığında
miştir. Ayrıca taşlarda imzası bulunan taş ustaları da ayrı bir istekli bir okuyucunun bu metinleri anlamasının, yeni
başlıkta değerlendirilmiştir (s. 49-76). kapıları aralayarak yeni dünyalara adım atmasının son
derece kolay olduğu da kabul edilebilir. Ayrıca kitabın
Kitabın en hacimli kısmı beşinci ve son bölümüdür. Bu görsel zenginliğinin, kitap boyutunun görsellerle uyumu-
bölümün 77-344. sayfaları arasında Kokluca Mezarlığı’nda nun, kâğıt ve baskı kalitesinin okumayı kolaylaştırıp cazip
tespit edilen 256 mezar kitabesinin tek tek fotoğraflarına hale getirdiğini söylemek mümkündür. Tüm bu özellikleriy-
ve metin çevirilerine yer verilmiştir. 347-355. sayfalar ise le İzmir’in Son Osmanlıları-Kokluca Mezar Kitabeleri adlı
“Kitabeleri Kataloglanan Kokluca Medfunları (1728-1935)” kitabın akademik disiplinle ortaya çıkan ama genel okuyu-
başlığına ayrılmıştır. Bu başlık altında önce kadınların sonra cu kitlesine hitap etmeyi de başarabilen bir eser olduğunu
da erkeklerin Ad/Künye/Unvan, Kitabe No, Aile ve Vefat söylemek yanlış olmayacaktır.
tarihleri liste halinde verilmiştir. Bölümün son başlığı olan
“Notlar-Taşların Fiziki Özellikleri” kısmında ise 256 mezarın Proje kapsamında görev yapan akademisyenlerin sadece
fiziki durumları anlatılmış, tahribatları, aşınmaları da kayıt mezar taşlarını fotoğraflayıp bunlar üzerine bir kitap ortaya
altına alınmıştır. koyduğunu söylemek, yapılan çalışmayı ifade etmekte
yetersiz kalmaktadır. Çünkü bu değerli bilim insanları aynı
Mezar taşları hakkında yapılan incelemelerin genelinde zamanda, geçmişten günümüze tahrip olduğu bilinen ve
olduğu gibi bu kitapta da yalnızca ölüme dair temalar tespit edilen, özel olarak korunmadığı sürece de tahrip
üzerinde durulmamıştır. Zira bu taşlar çoğu zaman sadece olmaya devam edecek olan bir kültür varlığını kağıt üzerin-
defnedilen kişinin kimliği ve ölüm tarihi hakkında bilgi de de olsa- koruma altına almayı başarmışlardır.
vermekle kalmaz. Ölünün kısa yaşam hikâyesini, mesleğini,
ölüm sebebini, akrabalık ilişkilerini de bizlere fısıldar. Yine Esere dair söylenmesi gereken son sözler projenin paydaş-
ölen kişi ile yakınlarının yaşama ve ölüme bakışlarını, inanç larından ve kitabın yazarlarından İzmir Kâtip Çelebi Üniver-
yapılarını, geride kalan insanlardan beklentilerini, onlara sitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Özer Küpeli’nin 2021 yılının
yönelik mesajlarını da bu kitabelerde görmek mümkündür. Ekim ayındaki vefatına ilişkindir. 1976 doğumlu olan
Kitapta bu konuda pek çok örnek vardır. Yazarlar akademik Küpeli’nin bir kalp krizi sonucunda hayata veda etmesi tüm
tespitlerini ve transkripsiyonları yaptıktan sonra adeta sevenlerini, öğrencilerini, meslektaşlarını ve tarih camiasını
okuyucuyu mezar taşları arasında bir gezintiye çıkarmış ve yasa boğarken merhumun son eserlerinden biri olan bu
mezar taşlarıyla baş başa bırakmıştır. Sayfaları çevirdikçe kitabın basıldığını görmüş olması küçük bir teselli olarak
duygu dünyamızın derinliklerine işleyen kitabeleri daha sevenlerinin kalbinde yer etmiş olmalıdır.

51