Page 52 - İZMİR AKADEMİ DERGİSİ

KİTAP İNCELEME

KİTAP İNCELEME

İZMİR’İN SON OSMANLILARI,
KOKLUCA MEZAR
KİTABELERİ

Dr. Yasin KAYIŞ *

İzmir’in Son Osmanlıları-Kokluca Mezar Kitabeleri ** başlık- gelip geleceğe aktarılan genel özellikleriydi. Özünde
lı eser İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Anadolu-Türk mezar taşı geleneğinin kullandığı başlık,
Bilimler Fakültesinden bir grup akademisyenin hazırladığı kitabelik, alınlık palmet, rumi, servi ağacı, çark-ı felek,
bir projenin ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Çalışma İzmir’in yıldız, güneş, bitkisel motifler ve geometrik motifler ise
Altındağ semtinde bulunan, 18.yy’dan itibaren defin günümüze kadar gelen mezar kültürünün birer unsurudur
yapılan, 1923 yılında da resmi mezarlık alanı olarak belirle- (s. 63-65).
nen Kokluca Mezarlığı’ndaki Osmanlı Türkçesiyle yazılmış Kitaba konu olan Kokluca Mezar Kitabeleri geniş bir
ve günümüze ulaşabilmiş 256 mezar kitabesinin katalog coğrafyanın zevk ve estetik anlayışına uygun olarak
bilgilerini ve incelemelerini içermektedir. Anadolu, özellikle de Batı Anadolu’daki hazire ve mezarlık-
Disiplinler arası bakış açısıyla ortaya konulan eserde Eski lardaki örneklerle benzer malzeme, biçim, boyut, yazı
Türk Edebiyatı Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ömür karakteri, süsleme biçimi, süsleme tekniği ve kompozisyon
Ceylan, Yeniçağ Tarihi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. özelliklerine sahiptir (s. 65). Öte yandan modernleşme
Dr. Cahit Telci, Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi dönemi mezarlıklarına bir örnek sayılabilecek özelliklere
Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Özer Küpeli, Türk - sahip Kokluca’da mezarlık kültüründeki devamlılık ve
İslam Arkeolojisi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. değişimin izlerini sürmek de mümkündür (s. 19-20).
Ersel Çağlıtütüncigil ile Araştırma Görevlileri Yasin
396 sayfalık eser beş bölümden oluşmaktadır. “Köyden
Özdemir ve Ekim Ortaç Uludüz’ün imzaları bulunuyor. Mezarlığa Karye-i Koğluca” başlıklı birinci bölümde Koklu-
Türklerin Şamanizm, Budizm ve Maniheizm dinlerini ca köyünün 15.yy’a kadar uzanan tarihinden söz edilmiştir.
benimsedikleri dönemlerde gelişmeye ve şekillenmeye 1460’lara tarihlenen tahrir defterlerine dayanarak Kokluca
başlayan mezar kültürü, İslam dininin benimsenmesinden köyünün bulunduğu mevki hakkında bilgiler verilmiştir.
sonra da çeşitlenerek sürmüştür. Bu dönemde özellikle Kokluca’nın müstakil bir köy olarak yer aldığı 1659 tarihli
Anadolu’da üretilen Türk-İslam dönemi mezar taşlarında “Mufassal Avarız Defteri’nde belirlenen isimlerin Kokluca
ilginç örneklerle karşılaşılmaya başlanmıştır. Konya, Mezarlığı’nda tespit edilen mezar kitabelerinde yer
Akşehir, Kırşehir, Ahlat, Sivas, Tokat, Beçin gibi geniş bir almadığı belirtilmiş, XIX.yy’ın ilk yarısında bu mevkiye air
coğrafyada Selçuklu ve Beylikler Dönemi’ne tarihlenen bilgiler veren seyyah Arundell’in anlatımları aktarılmıştır. Bu
şahide, lahit, sanduka tipi mezar taşları vardır. Osmanlı bilgiler ışığında varılan sonuç ise Kokluca’nın XX.yy başla-
Dönemi mezar taşlarında ise önceki dönemlerin biçim ve rında bile şehrin banliyösü durumunda olan köy ya da
teknikleri, süsleme elemanları, yazı türleri, başlıkları köyler grubu mahiyetinde olduğu, daha önceleri bu mevki-
biliniyor ve kullanılıyordu. Bununla birlikte yeni temalar da de gömü yapılsa da şehir mezarlığı olarak kullanımının
belirmişti. Mermer malzeme kullanımı, bitkisel ve geomet- 1920’li yılların başlarında yerel yönetimin takdiriyle gerçek-
rik süslemeler ise Anadolu-Türk mezar taşlarının geçmişten leştiğidir (s. 11-16).
* Torbalı, Şehit Önder Turğay Anadolu Lisesi
** Ömür Ceylan, Cahit Telci, Özer Küpeli, Ersel Çağlıtütüncügil, Yasin Özdemir,
50 Ekim Ortaç Uludüz, İzmir’in Son Osmanlıları-Kokluca Mezar Kitabeleri, İzmir Büyükşehir Belediyesi İZELMAN A.Ş. yay., 1.baskı, İzmir, 2021.