Page 35 - izmir meb ozbakıs dergi deprem özel sayısı456

olan b rçok afetle kar ı kar ıya kalmı tır (Tonak ve K t , 2020).
prat k becer lere l k n b

Nasıl, nerede ve ne zaman gerçekle eceğ b l nmeyen afet
odağında özel gereks n m bu

yararlı olmasını d l yoruz.
durumları; nsan ya amında b yoloj k, ekonom k, sosyal ve

ps koloj k yönden b rçok kayba neden olab lmekte ve nsanla-

Depremle Ba Etme Becer ler
rın olağan ya amlarını kes nt ye uğratab lmekted r (Arama

Kurtarma Derneğ [AKUT], 2011; Öngör, 2012; Varol ve Gülte-

Özel gereks n ml b reyler d

k n, 2016). üphes z b r afet durumunda nasıl ve ne derece
ve yaralanmalara kar ı en ha

etk leneceğ m z ve bu etk lere ne tepk ler vereceğ m z b reysel

b reyler de, yakın zamanda
anlamda değ mekle b rl kte, en yoğun etk lenecek kes mler-

felaket n , maalesef b zler
den b r n n dezavantajlı gruplar arasında yer alan özel gereks -
deney mled ler. A na oldukl

n ml b reyler n olduğu söyleneb l r (Açıkalın, 2017; Afet ve Ac l

zorunda kaldılar. Bazıları

Durum Yönet m Ba kanlığı [AFAD], 2011). Bu nedenle özel

rut nler ve düzenler bozul
gereks n ml b reyler n ebeveynler n n veya bakımından

düzende her ey onlar ç n d
sorumlu b reyler n afet durumlarına kar ı hazırlıklı olmaları ve

m olmayan b reyler b le bu

aynı zamanda afet sonrası süreçle de ba edeb lecek b lg ve
olmakta zorlandık ve her b r

becer lere sah p olmaları büyük önem arz etmekted r (Türk,
tepk ler verd k. Tahm n eder

2022).

b r deprem kar ısında özel g

durumu anlamlandırmada zorla

N tek m 6 ubat 2023 tar h nde ülkem zde meydana gelen

karma ık duygu durumları ya
deprem felaket nden sonra, Öz Bakı Derg s n n yazarları ve

öncel kle özel eğ t m alanında çalı an uzmanları olarak Deprem

özel sayımızda, özel gereks n ml b reyler n ebeveynler ne,
Öz Bakış İnsanlık, geçm ten bugüne çe tl felaket ve yıkımlara neden çocuklarının
olduğu bulunmu tur (Colom vd., 2003). Benzer ek lde b r d ğer Travmanın b l sel model n n ps koeğ t m olarak kullanılması-
ara tırmada, yeme bozukluğu olan k lere ver len ps koeğ t m nın önem ve etk l l ğ hakkında b rçok ara tırma yapılmı tır.
programının semptomları azalttığı ve uzun vadede etk l Örneğ n, Ehlers ve Clark (2000) tarafından yürütülen b r
olduğu bulunmu tur (Carter vd., 2003). çalı mada, Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) olan k lere,
travmanın b l sel model hakkında b lg ver l p model n yer
Sonuç olarak ps koeğ t m, b r b rey n ps koloj k sağlığını aldığı b r tedav programı uygulanmı tır. Bu program sonucun-
korumak veya y le t rmek ç n bel rl konularda b lg ed nmes - da, katılımcıların TSSB semptomlarında ve depresyon düzeyle-
ne yardımcı olan b r tedav yakla ımıdır. Bu yakla ım; k n n r nde anlamlı b r azalma olduğu tesp t ed lm t r (Ehlers & Clark,
semptomlarını tanımasına, tet kley c ler anlamasına ve bunlar- 2000).
la ba a çıkma becer ler n gel t rmes ne yardımcı olur. Ps koe-
ğ t m, toplumda daha y b r ek lde lev göstermeye ve daha Benjet vd. (2013) tarafından yapılan b r ara tırmada, travmat k
sağlıklı l k ler kurmaya yardımcı olur. B rçok ara tırma, ps koe- olaylar sonrası ps koeğ t m n, travmat k olayların etk ler yle
ğ t m n etk l olduğunu göstermekted r. ba a çıkmada ve ruh sağlığına yönel k koruyucu faktörler n
Travmanın b�l�şsel model�n� anlatmanın amacı, b�reyle- gel t r lmes nde etk l olduğu bulunmu tur. Ayrıca travmat k
r�n travmat�k olaylar sonrası oluşan z�h�nsel süreçler� olaylara maruz kalmı çocuklar üzer nde yapılan b r ara tırma-
da, çocuklara b l sel davranı çı terap ve ps koeğ t m ver lmes -
anlamalarına ve bu süreçler�n olumsuz sonuçlara yol n n, travma sonrası semptomların azaltılmasında etk l olduğu
açab�leceğ�n� fark etmeler�ne yardımcı olmaktır. Bu görülmü tür (Murray, Ehlers, &Mayou, 2002).
model, k n n travmat k olayı nasıl algıladığını, dü ündüğünü,
h ssett ğ n ve davranı larına nasıl yansıttığını açıklar. Bu Bu ara tırmalar, travmanın b l sel model n n ps koeğ t m
süreçler n farkına varmak, b reyler n travmat k olaylar sonrası olarak kullanılmasının, travma sonrası semptomların azaltılma-
ya adıkları sorunları daha y anlamalarına ve bunları çözmek sında etk l b r yöntem olduğunu desteklemekted r.
ç n gereken adımları atmalarına yardımcı olur.
Travmanın B l sel Model
Ayrıca travmanın b l sel model n anlatmak, b reyler n kend le-
r ne ve olaya da r dü ünceler n sorgulamalarına, bu dü ünce- Travmalar, beklenmed k b r ek lde ve k n n kontrolü dı ında
ler n doğruluğunu ve mantıklılığını değerlend rmeler ne ve gerçekle t ğ ç n b reyler n temel nanç ve varsayımlarını
yanlı nançlarını düzeltmeler ne yardımcı olur. Böylece, paramparça eden b r yapıya sah pt rler (Brew n ve Holmes,
b reyler daha olumlu b r perspekt f kazanarak travmat k olayın 2003). Travmat k olayın hemen ardından b reylerde görülen
etk s n azaltab l r. Bu nedenle travmanın b l sel model n bel rt ler b r patoloj y aret etmek yer ne akut dönemde artırırlar, olumsuz b l lerdek gerekl değ m n ve travmat k KAYNAKÇA
anlatmak, b reyler n travma sonrası y le me sürec ne katkı y le me sürec n n gerekl b r parçası olarak değerlend r lmek- anının doğal olarak lenerek d ğer anılara entegre ed lmes n
sağlayan öneml b r ps koeğ t md r. ted r. Buna rağmen semptomların bel rl b r süreden sonra hala engellerler. Beck, A.T. (2011). Cogn t ve therapy. In We ner, I.B.,& Cra ghead, W.E.
devam ed yor olması k lerde Travma Sonrası Stres Bozukluğu- nun gel mes ne sebep olmaktadır. Bu nedenle pek çok teor ler. Hatta, “Daha kötüye g tt kler ” ve “H çb r zaman esk s g b B rey n travmat k anıyı unutmak ç n dü ünceler veya duygula- (Eds.), The Cors n Encycloped a of Psychology (4th ed., pp. 360-362).
b reyler arasında görülen bu farklılıkları açıklamak ç n gel t r l- olamayacakları” dü ünceler ne sah p olab l rler. Bunun rı bastırma/kontrol altına alma çabası, duyguların ve dü ünce- Hoboken, NJ: John W ley&Sons.
m t r (Fa rbrother ve Rachman, 2006). Özell kle yet k nlerde sonucunda da TSSB bel rt ler n n normalle mes yava lar. ler n sıklıkla daha güçlenerek ger gelmes ne sebep olmaktadır. Benjet, C.,González-Vázquez, T., Med na-Mora, M. E., &Agu lar-Gax ola,
TSSB’y açıklamak ç n yaygın olarak kullanılan modellerden Duyguları ve beden duyumlarını yen den ya antılamaları, Y ne travmat k olayı z hn nden uzak tutmak ç n kend s n S. (2013). The e ect of mult ple types of v olence on depress ve
b r s de b l sel modeld r (K ng, McKenz e-McHarg ve Horsch., k ler md ve burada olmanın gerçekl ğ nden koparır; k sürekl me gul olacağı akt v teler çer s ne sokmak, travmat k symptoms and anx ety n a sample of Mex can adolescents. SaludPúbl -
2017). kend s n sank travmat k anda sıkı ıp kalmı g b h ssedeb l r. anının detaylandırılmı ve normal ek lde lemlenmes ne ca de Méx co, 55(2), 172-181.
Ehlers ve Clark (2000), modeller n olu tururken travmat k Travma sonrasında olu an semptomların yanlı b r ek lde engel olduğundan uyumsuz ba etme stratej s olarak ele Brew n, C.R.,&Holmes, E.A. (2003). Psycholog cal theor es of post-trau-
mat c stress d sorder. Cl n cal Psychology Rev ew, 23(3), 339-376.
olayın artık geçm te kalmı olmasına rağmen, maruz kalan değerlend r lmes ne se, ger dönü ler ya ayan veya kabuslar alınab l r ya da TSSB bel rt ler n n bazılarını kontrol altında
k ler n gelecek hakkında kaygılı olduklarına d kkat çekm ler gören b r k ç n “Aklımı kaçırıyorum. / Del r yorum. / Bu olayı tutmak ç n yapılan benzer g r mler d ğer semptomları Carter, J. C., Fa rburn, C. G., & Bewell, C. (2003). ‘Impact of a gu ded
h çb r zaman a amayacağım.” g b dü ünceler, travma sonrasın-
self-help manual for bul m a nervosa on subject ve and object ve
Sonuç olarak; AKUT - Arama Kurtarma Derneğ . (2011). Engell ler İç n Deprem El ve b reylerde gel en güncel tehd t algısını buna sebep olarak da duygusal uyaranlara yeters z tepk ler veren b r k ç n de artırab l r. Örnek verecek olursak, kâbus görmekten kaçınmak b ngeeat ng’. Internat onal Journal of Eat ng D sorders, 33(3),
ç n yatağa geç g rmek uyku kal tes n bozmak suret yle
K tabı. Yılmaz, M. (Ed.). İstanbul: Marmara Beled yeler B rl ğ . gösterm lerd r. Jones & Barlow (1990) ve Foa & Rothbaum “Artık esk s g b h ssedem yorum.” dü ünces örnek olarak
Her ne kadar bu yazıda özel gereks n ml b rey ebeveynler ne (1998)’un çalı malarından yola çıkarak travmanın ardından konsantrasyon problemler n artırab l r. Travmat k anıyı Colom, F., V eta, E., Martínez Arán, A., García García, M., Re nares, M.,
çocuklarının depremle ba etme becer ler ne l k n b lg ler Öngör, C. (2012). Engell B reylere Afet Eğ t m . İzm r: Kanyılmaz Matba- b reylerde gel en travmat k olaya, kend ler ne ve dünyaya göster leb l r. anımsatıcı tet kley c lerden kaçınma davranı ları k n n kend - Torrent, C., Fa rbrother, N., & Rachman, S. (2006). PTSD n v ct ms of
acılık.
vermey hede em olsak da, en ba ta unutulmaması gereken, Neden Ps koeğ t m? kar ı olumsuz değerlend rmeler kapsayan b l sel teor y Olumsuz değerlend rmeler/b l ler, TSSB bel rt ler n n k s ne yönel k negat f yanlı değerlend rmeler n n olumluya sexual assault: test of amajor component of the Ehlers-Clark theory.
Journal of Behav or Therapy and Exper mental Psych atry, 37, 74-93.
ster normal gel m gösteren ster özel gereks n ml b rey Tonak, H., A. ve K t , A. (2020). Deprem ve Yangın Afetler nde Engell : gel t rm lerd r (Brew n ve Holmes, 2003). ek lde devam etmes ne sebep olur. B r nc s , olumsuz b l ler n değ t r lmes ne engel olur.
olsun, esasında tüm çocukların benzer gel m ve özell klere Anlatımsal B r Derleme. Ergoterap ve Rehab l tasyon Derg s , 8(1), Ps�koeğ�t�m, b�r b�rey�n ps�koloj�k sağlığını korumak Kaygı, gelecekte olması muhtemel tehd tlerle lg l dü ünceler olumsuz ve güçlü duygular üretmes d r. TSSB ç n bu duygular K n n esk den ho landığı akt v teler bırakması ve sosyal Ehlers, A. & Clark, D.M. (2000). A cogn t ve model of post-traumat c
sah p ve aynı zamanda her b r n n e s z olduğudur. Ancak 77-84. veya �y�leşt�rmek amacıyla bel�rl� konularda b�lg� ç nde barındırırken, TSSB çoktan gerçekle m , artık geçm te kaygı, korku, öfke, deh et, suçluluk, üzüntü, utanç olarak zolasyon da travmanın, kend s n olduğundan ba ka b r nsana stress d sorder. Behav our Research and Therapy, 38, 319-345.
çocukların bazı özel gereks n m durumlarından dolayı, Türk, A. (2022). Deprem Özel nde Engell B reylere Duyarlı Afet ed�nmes�ne yardımcı olan b�r tedav� yaklaşımıdır. Bu kalmı ve anısı hal hazırda bellekte olan b r durumdur. Ehlers sıralanab l r. “Her yer tehl kel ” ekl nde olumsuz b r dü ünceye dönü türdüğü nancını pek t reb l r. Bununla bağlantılı olarak Go kolea, J. M. (2003). A random zed tr al on the e cacy of group
yakla ım ve müdahale yöntemler nde, akranlarına göre farklı Yönet m Model . Afet ve R sk Derg s 5(1),61-77. yaklaşım, k�ş�n�n zorluklarla başa çıkmasını kolaylaştı- ve Clark’ın (2000) olu turduğu modele göre güncel tehd t sah p olan k yoğun b r ek lde korku duygusunu ya ayab l r. sosyal destek kaynaklarına ula masını ve otob yograf k psycho educat on n the prophylax s of recurrences n b polar pat ents
b reyselle t rme ve uyarlamalarda bulunmamız gerekeb l r. Varol, N., ve Gültek n, T. (2016). Afet Antropoloj s . Elektron k Sosyal rırken, yaşam kal�tes�n� ve ps�koloj�k �şlevsell�ğ�n� artıra- algısı, travmanın gerçekle t ğ anda ve sonrasında üret len Olumsuz değerlend rmeler n k nc etk s se, k n n yoğun belleğ n travmat k olayı tekrar organ ze ed p lemes n engel- whose d sease s n rem ss on. Arch ves of General Psych atry, 60(4),
B l mler Derg s , 15(59), 1431-1436. do : 10.17755/esosder.89650 402-407.
Deprem n beraber nde get rd ğ olumsuz sonuçların, dezavan- b�l�r. olumsuz değerlend rmelerden beslenmekted r. Güncel tehd t stres ve katlanılması zor görünen duygularından kurtulmak ler. Öncek akt v teler nden ve sosyal hayattan ger çek lmes K ng, L.,Mc Kenz e-Mc Harg, K., & Horsch, A. (2017). Test ng a cogn t ve
tajlı gruplar çer s nde yer alan kırılgan ve savunmasız Yılmaz, A., Kokmaz, S. Z., ve Korur, S. (2011). Depremler ve sonrasında Ps koeğ t m, b rçok farklı ps koloj k rahatsızlık ç n kullanılab l r algısı, dı sal tehd t ve/veya daha yaygın olarak görüldüğü ç n çe tl davranı sal ve b l sel stratej ler gel t rme noktasın- hayatının travma anında donup kaldığı ve “Hayat b r daha model to pred ct post-traumat c stress d sorder follow ng ch ldb rth.
konumundak özel gereks n ml b reyler d ğer b reylere kıyasla kar ıla ılan çevre sorunları. Eng neer ng Sc ences, 6(4), 1212-1223. örneğ n, depresyon, anks yete, yeme bozuklukları, b polar ekl yle çsel tehd t olarak k ek lde ortaya çıkab l r. Dı sal da kend n mot ve etmes d r. esk s g b olmayacak” dü ünceler n güçlend r r. BMC Pregnancy and Ch ldb rth, 17, 1-12. do : 10.1186 /s128 84-016 -
daha fazla etk led ğ n b l yoruz (Türk, 2022). Ancak gerçekle - https://www.youtube.com/watch?v=yRlWmTEYBOo bozukluk ve zofren g b rahatsızlıkların tedav s nde yaygın b r tehd t, b rey n dünyayı tehl kel b r yer olarak görmes ne Gel t r len stratej ler k y o an ç n rahatlatmasına rağmen Tekrarlayıcı ve olumsuz b r ek lde ya adığı deney mler ve 1194-3.
mes her zaman olası olan afet durumlarından; lg l hazırlık ve ek lde kullanılır. Ps koeğ t m; k n n semptomlarını tanıması- yönel k dü ünceler çer rken, çsel tehd t b rey n kend amaçla- uzun sürel etk ler göz önüne alındığında olumsuz değerlen- duyguları dü ünmes , travmat k olayı ya ayan k y ç nden Murray, J., Ehlers, A., & Mayou, R. A. (2002). D ssoc at on and pos
planlamaları yaparak ve gerekl b lg , becer ve davranı ları na, tet kley c ler anlamasına ve bunlarla ba a çıkma becer ler - rını ve hede er n gerçekle t recek kadar güçlü/yetenekl d rmeler n değ mes n engellemekte ve TSSB bel rt ler n n çıkılması zor b r döngü ç ne sokab l r. Buna benzer dü ünceler- ttraumat c stress d sorder: two prospect ve stud es of road tra c
ed nerek korunab leceğ m z de b l yoruz. Bu derg n n yazarları n gel t rmes ne yardımcı olur. olmadığına nanmasını çer r. devamlılığına ve güçlenmes ne neden olmaktadır. Değerlen- le z hn n me gul olması k ç n b l sel b r kaçınma lev görür. acc dent surv vors. Br t sh Journal of Psych atry, 180(4), 363-368.
ve özel gereks n ml b reylerle çalı an alan uzmanları olarak, Travmat k anı hatırlatan herhang b r tet kley c le yüz yüze d rmeler n n olumsuz yanlılığını fark edemeyen k ler ç n Bunun sonucunda uyumlu ba a çıkma b ç mler n ve kaynakla-
çocuklarınızı özell kle deprem sonrası süreçte sözünü ett ğ m z Ps koeğ t m, b reylere bel rl konularda b lg vermekle kalmaz, gel nd ğ nde veya b rey olumsuz değerlend rmeler çer s ne “Dünya tehl kel b r yer ve h çb r yer güvenl olamaz” nancı rını kullanılamaz hale get r r. Tekrarlayıcı/rum nat f dü üncele- Res ck, P.A., &Schn cke, M.K. (1993). Cogn t ve process ng therapy for
sexual assault v ct ms. Journal of Consult ng and Cl n cal Psychology,
becer ler le koruyab lmen z d leğ yle. Sevg yle kalın. aynı zamanda onların kend ler n daha y anlamalarına ve g rd ğ nde güncel tehd t algısı akt f hale gel r ve k lerde TSSB y ce pek erek yerle m olur. Bu ve buna benzer b l ler r n sebep olduğu olumsuz duygular ya da beden duyumları 61(5), 748-756. https://do .org/10.1016/S0272-7358(03)00033-3
ba kalarıyla daha y let m kurmalarına yardımcı olur. Bu, bel rt ler olarak kar ımıza çıkan bazı ba etmes güç duygular, b reylerde g derek daha çok olumsuz duygulanıma sebep travmat k anın tekrar ya antılanmasına ve travmat k olaya
KAYNAKÇA k n n daha sağlıklı l k ler kurmasına ve toplumda daha y b r stems zce z hne gelen dü ünceler, yen den ya antılama semp- olarak sıkıntılarını ve dolayısıyla da bel rt ler artırır. Semptom- maruz kalan k n n yoğun olumsuz duygulanıma kapılmasına
Açıkalın, O. (2017). Yüzyılın hesabı: Deprem bağlamında d rayetl ek lde lev göstermes ne yardımcı olur. tomları ya da uyarılmı lık semptomları görülmeye ba lanır. ların artması da k y uyumsuz ba etme stratej ler kullanmaya sebep olab l r (Ehlers ve Clark, 2000).
toplumun neres ndey z? İstanbul: Yen İnsan Yayınev . Ps koeğ t m n önem b rçok ara tırmada göster lm t r örneğ n, Travmadan sonra ba langıçta k ler bu tepk ler y le me daha çok te v k ederek, kısır döngü çer s ne g rmeler ne sebep
AFAD - Afet ve Ac l Durum Yönet m Ba kanlığı. (2011). Engell ler İç n b r ara tırmada, ps koeğ t m programına katılan ve b polar sürec n n normal ve gerekl b r parçası olarak görmezlerse olur. Bu stratej ler n uyumsuz sayılmasının se üç sebeb vardır:
Depremde İlk 72 Saat. Kadıoğlu, M. (Ed.). İstanbul: AFAD bozukluğu olan k ler n semptomlarında bel rg n b r azalma yen den “normal duygulara” sah p olamayacaklarına nanab l r- Anlık rahatlama sağlasalar da uzun vadede TSSB bel rt ler n
35