Page 36 - izmir meb ozbakıs dergi deprem özel sayısı456

s zler n genel y l k hal n

youtube.com/watch?v=yRlWmTEY

Afet sonrası süreçte çocuğun

n mler devam eder hatta

öncel kle çocuğunuzun düze

d nlenmes n sağlayın. Güven

j k ht yaçların kar ılanmas

tır ve çocuğunuzun duygu dur
sağlayacaktır. Böylel kle ço

daha hızlı adapte olacaktır.

ddet de zamanla azalacakt

Bunun yanında destek h zmetl

çocuğunuz hakkında en y yö

Çocuğunuz;

“Nelerden ho lanır ya da nel

davranı lar gözlen r?

Neler onu rahatlatır?
Güvenl bölgeye ula ma ç n ver len yönergeler anlamama

ve bu yönergelere uymakta zorlanma,
Çocuğunuzun duyu prof l nas

Yoğun kaygı ya ama ve bununla nasıl ba edeceğ n b leme-
Ses hassas yet var mı?

me, bu nedenle problem davranı larda (bağırma, ağlama

I ık hassas yet var mı?

veya kapanma vb.) artma,

Alerj s var mı?
Bulundukları ortamdan ayrılma-kaçma steğ ,

Kend n nasıl fade eder?’’

Stereot p (el çırpma, el sallama, vücudunu sallama, ba ını

vurma, kend etrafında dönme, tekrarlı sesler g b .) davranı -

g b onun b reysel özell kle

ların artması,

afet sonrası süreçte ver lec

Sunulan yardımları reddetme ve yardımlar kar ısında d renç

gösterme,

Afet/deprem hakkında sık-sürekl konu ma veya aynı

soruları sorma,

Öğrenmede gec kme, akadem k ba arıda azalma.

Deprem sonrası afet bölges�nde çalışan uzman arkadaş-

larımızdan, b�r�nc�l bakım verenler�n en çok yukarıda

sıraladığımız davranışlara yönel�k uzman yardımı

�sted�kler�n� öğrend�k. Yazımızda bu davranışlara yönel�k

açıklamalar yaptık.
olan b rçok afetle kar ı kar ıya kalmı tır (Tonak ve K t , 2020).
prat k becer lere l k n b lg ler vermey amaçladık. Yazının,

odağında özel gereks n m bulunan tüm b rey ve payda larına
Nasıl, nerede ve ne zaman gerçekle eceğ b l nmeyen afet

Ebeveynler olarak neler yapab l r z?
durumları; nsan ya amında b yoloj k, ekonom k, sosyal ve
yararlı olmasını d l yoruz.

ps koloj k yönden b rçok kayba neden olab lmekte ve nsanla-
Yukarıda sözü ed len bu davranı lar, olağan hayatın akı ını

Depremle Ba Etme Becer ler
rın olağan ya amlarını kes nt ye uğratab lmekted r (Arama

bozan b r afet sonrası olması muhtemel doğal tepk lerd r.
Kurtarma Derneğ [AKUT], 2011; Öngör, 2012; Varol ve Gülte-
Çocuklar anlamlandıramadıkları beklenmed k olay ve durum-
Özel gereks n ml b reyler dezavantajlı gruplar çer s nde ölüm

k n, 2016). üphes z b r afet durumunda nasıl ve ne derece

lar kar ısında (ör; deprem g b ), pan k ve/veya stres olab l r,
ve yaralanmalara kar ı en hassas gruplardan b r d r. Bu grubun
etk leneceğ m z ve bu etk lere ne tepk ler vereceğ m z b reysel
travma ya ayab l r. Ya anan afet n b r nc l bakım verenler
b reyler de, yakın zamanda ülkem zde gerçekle en deprem

anlamda değ mekle b rl kte, en yoğun etk lenecek kes mler-

felaket n , maalesef b zler g b korku ve pan k çer s nde
(anne, baba veya bakım veren) üzer nde de olumsuz etk ler
den b r n n dezavantajlı gruplar arasında yer alan özel gereks -
vardır. B r nc l bakım verenler n ya adıkları bu olumsuz etk ler,

deney mled ler. A na oldukları k ve ortamlardan uzakla mak
n ml b reyler n olduğu söyleneb l r (Açıkalın, 2017; Afet ve Ac l
çocuklarına olan tepk ler n de öneml b r hale get r r. A leler n

zorunda kaldılar. Bazıları se a le b reyler n kaybett . Gündel k
Durum Yönet m Ba kanlığı [AFAD], 2011). Bu nedenle özel
rut nler ve düzenler bozuldu. Depremle b rl kte bu yen

ebeveynl k becer ler n sınırlayab l r ve afet sonrası ps koloj k
gereks n ml b reyler n ebeveynler n n veya bakımından

zorlanmalar ya amalarına neden olab l r. Bu durum hâl hazırda
düzende her ey onlar ç n de b r lkt . B z sözde özel gereks n -
sorumlu b reyler n afet durumlarına kar ı hazırlıklı olmaları ve
m olmayan b reyler b le bu yen ortam ve sürece adapte
çocukların var olan bazı semptomlarını artırab l r. Ebeveynler

aynı zamanda afet sonrası süreçle de ba edeb lecek b lg ve
veya b r nc l bakım verenler olarak s zler çocuğunuzun rol
olmakta zorlandık ve her b r m z farklı f zyoloj k ve ps koloj k

becer lere sah p olmaları büyük önem arz etmekted r (Türk,
model s n z. S z nasıl tepk ver rsen z çocuğunuz da s z n
tepk ler verd k. Tahm n eders n z k , bu denl ddetl ve yıkıcı

2022).
tepk ler n ze benzer tepk ler verecekt r. Öncel kle s zler kend -
b r deprem kar ısında özel gereks n ml b reyler b zlere kıyasla

n z f z ksel ve ruhsal olarak y le t rmeye çalı malısınız k
durumu anlamlandırmada zorlandıkları ç n daha yoğun ve
N tek m 6 ubat 2023 tar h nde ülkem zde meydana gelen

çocuğunuza da y geles n z. Aks halde çocuğunuza ula manız
karma ık duygu durumları ya adılar.
deprem felaket nden sonra, Öz Bakı Derg s n n yazarları ve

çok zorla acaktır. Çocuğunuzun bozulmu duygu durumunu
öncel kle özel eğ t m alanında çalı an uzmanları olarak Deprem

düzenley p dengeleyecek ve destekleyecek sağlıklı ebeveynle-
özel sayımızda, özel gereks n ml b reyler n ebeveynler ne,
Öz Bakış İnsanlık, geçm ten bugüne çe tl felaket ve yıkımlara neden çocuklarının depremle ba etmeler n sağlayacak etk l ve Pek , özel gereks n ml b reylerde deprem sonrasında ne g b re ht yacı v
j ler gel t rmes ne yardımcı olab l r (Türkçapar, 2012).
BDT yakla ımında travma semptomlarını azaltma ve yönetme-
ye yönel k; b l sel yen den yapılandırma, becer eğ t m , levs z
dü ünce ve nançların tanımlanması, gev eme eğ t m , hayal
maruz bırakma, topraklama, rol oynama g b tekn klere ve
bunların b le enler ne yer ver lmekted r (Foy vd., 2001).
BDT grup müdahaleler nde yaygın olarak üç a amalı b r yapı
vardır. Gruplar genell kle haftada b r kez olmak üzere 6 le 16
hafta boyunca sürmekted r. Müdahalen n lk a amasında, grup
üyeler ne travma hakkında eğ t m ver lerek, travmat k olaylarla
ba etme becer ler öğret lmekted r. İk nc a amada; her üye
ç n travmat k deney mler tekrar tanılanmakta ve k hayal
maruz bırakmalarla travmanın k l t anlarına tekrar ula ab lmek-
ted r. Hayal maruz bırakma oturumları, b l sel çarpıtmaların
tanımlanmasını ve zorlanmasını çermekted r (Reeker vd.,
1997). Üçüncü a amada se yen den ortaya çıkmasının önleme
çalı ması ve r skl durumlarda kullanılacak ba a çıkma stratej -
ler n n bel rlenmes ve gözden geç r lmes üzer nde durulmak-
tadır (Reeker vd., 1997).
md Odaklı Grup Müdahaleler : Bu yakla ım problem odaklı
Travmaya Müdahale destekley c b r grup müdahale yakla ımıdır. Temel amaç, EMDR terap s n n yakın tar hl travmat k olaylarda travmaya
danı anların ps kososyal gel mler n desteklemek ç n
problem çözme stratej ler kullanab lmeler n ve bu sayede
Yöntemler� danı anların mevcut stres kaynaklarını yönetmes n sağlamak- maruz kalan k lere müdahale yöntem olarak b reysel ve grup travma tedav s nde etk l olduğu göster lm t r. Negl, 21:669-680. Gu lfo
tır.
ps koterap ler nde kullanılan protokoller mevcuttur (Kork-
Rutan SJ, Stone, WN, Shay JJ
rapy, 4nd ed. New York,
mazlar, 2020). Ülkem zde ya anan b rçok travmat k olaydan
md odaklı grup müdahales nde; danı anların, travma bel rt -
ler n n günlük rut nler n nasıl etk lend ğ n anlamaları ç n sonra EMDR Türk ye Derneğ ’n n çatısı altında h zmet veren KAYNAKÇA Shap ro, F. (2020) EMDR-Göz
travma sonrası stres bel rt ler le lg l ps koeğ t m uygulan- Travma İy le t rme Grubu’nun çalı malarını tak p etmek B sson, I. J.,Roberts, N.P, Andrew M., Cooper, R.,&Lew s, C ( 2013).Psy- l
Sonuç olarak; AKUT - Arama Kurtarma Derneğ . (2011). Engell ler İç n Deprem El D lara SARPDERE / Uzman Ps koloj k Danı man makta, zorluklarla ba etmede destekley c stratej ler denen- mümkündür. basamaktan olu an b r protokolü vardır. ACT model n n travma çares z ve güçsüz h ssett reb l r ancak terap yoluyla b reyler cholog cal therap es for chron c post traumat c stress soy I.) İstan
K tabı. Yılmaz, M. (Ed.). İstanbul: Marmara Beled yeler B rl ğ . Menemen Rehberl k ve Ara tırma Merkez tedav h zmetler a amasında se post travmat k stres bozuklu- dü ünceler n , duygularını ve davranı larını kontrol etmey d sorder (PTSD) n adults.Cochrane Database of Systemat cRe-
Her ne kadar bu yazıda özel gereks n ml b rey ebeveynler ne mekte, yen problem çözme becer ler n uygulayab lecekler ev Ps kod nam k Terap : Ps kod nam k terap , b rey n davranı ve ğuna aret eden durumların tak b ve müdahales , k ler öğreneb l r. B reyler, lerlemek ve daha olumlu b r gelecek v ews Shap ro, F. andMaxf eld, L.
çocuklarının depremle ba etme becer ler ne l k n b lg ler Öngör, C. (2012). Engell B reylere Afet Eğ t m . İzm r: Kanyılmaz Matba- Sal h KIVILCIM / Uzman Kl n k Ps kolog ödevler ver lmekted r. Bu yakla ım; travmaya uğramı b reyle- dü ünce kalıplarına katkıda bulunan altta yatan duygu ve tükenm l kten koruyan tak p h zmetler mevcuttur (Yıldırım, yaratmak ç n ht yaç duydukları becer ler gel t reb l r. reprocess ng (EMDR): Informa
acılık.
vermey hede em olsak da, en ba ta unutulmaması gereken, Menemen Egekent 2 Ortaokulu r n md ye odaklanması, güçlü yönler ne vurgu yapılması, mot vasyonları ke fetmeye odaklanan daha uzun vadel b r 2016). Bradley R, Green J, Russ E, Dutra L, Westen D. A. mult d mens onal
psychotherapyfor PTSD. Amer canJournal of
meta analys s of
ster normal gel m gösteren ster özel gereks n ml b rey Tonak, H., A. ve K t , A. (2020). Deprem ve Yangın Afetler nde Engell : Turgay BİNGÖL / Uzman Ps koloj k Danı man a amalı değ m ve sınırlı yüzle t rme sürec olarak görülmekte- terap d r. Travmayı tedav ederken ps kod nam k terap , b reyle- Travma ç n ps koterap n n b r d ğer öneml yönü de, b reyler n Psych atry 2005;162(2):214 27. Van der Kolk, B. A. (2014).
olsun, esasında tüm çocukların benzer gel m ve özell klere Anlatımsal B r Derleme. Ergoterap ve Rehab l tasyon Derg s , 8(1), Menemen Rehberl k ve Ara tırma Merkez d r (Foy vd., 2005). r n travmalarıyla l k l daha der n duyguları ve deney mler Anlatı (Narrat ve) Terap s : Anlatı terap s , b rey n k sel öyküsü- l k ler n ve sosyal destek ağlarını gel t rmeler ne yardımcı body n theheal ng of trauma
sah p ve aynı zamanda her b r n n e s z olduğudur. Ancak 77-84. Göz Hareketler yle Duyarsızla tırma ve Yen den İ leme (EMDR): anlamalarına, lemeler ne yardımcı olab l r. Bu müdahalede; nü, deney mler n ve bunların mevcut zorluklarla nasıl l k l olab lmes d r. Travma, zolasyon ve d ğerler nden kopukluk Cohen, J. A., Mannar no, A. P., & Debl nger, E. (2017). Trauma-focused Ya ar
çocukların bazı özel gereks n m durumlarından dolayı, Türk, A. (2022). Deprem Özel nde Engell B reylere Duyarlı Afet Dünya Sağlık Örgütü ve dünyanın önde gelen sağlık kurulu la- b reyde travma sonrası b l nçs z ya da b l nçl olarak ortaya olduğunu ke fetmey çer r. Bu yakla ımda, patoloj ya da duygularına yol açab l r. B reyler terap yoluyla, ba kalarıyla CBT forch ldrenandadolescents: Treatmentappl cat ons. New (2016). Kalıc
York, NY: Gu lfordPress.
yakla ım ve müdahale yöntemler nde, akranlarına göre farklı Yönet m Model . Afet ve R sk Derg s 5(1),61-77. rınca travmanın ps koloj k etk ler n g dermede etk l l ğ çıkarılan korkular, benl k algıları ve duygular değerlend r lmek- eks kl kten z yade sosyal ve kültürel süreçlere odaklanılmakta- etk l b r ek lde let m ve daha güçlü l k ler kurmayı, b r duyarsızla tırma ve yen den
b reyselle t rme ve uyarlamalarda bulunmamız gerekeb l r. Varol, N., ve Gültek n, T. (2016). Afet Antropoloj s . Elektron k Sosyal Travmat k olay, b r k n n z h nsel ve duygusal sağlığı üzer nde Travma; anks yete, depresyon, geçm e dönü ler, kabuslar, kanıtlanmı b r terap yakla ımıdır. EMDR’da b reyler n travma- te; bu deney mlere göre b reyler n farkındalıklarının artırılması dır. Temel olarak nsanların problemler yle lg l baskın anlatıla- toplulu
B l mler Derg s , 15(59), 1431-1436. do : 10.17755/esosder.89650 öneml b r etk ye sah p olab lecek karma ık ve zayı atıcı b r s n rl l k, uykusuzluk, a ırı uyanıklık ve ba kalarından kopma stenmekted r (Foy vd., 2000). rını yapı-söküme uğratmak ve alternat f h kâyelerle yen b r çocuklar ve a lelerle emdr uygulamaları. Ercan ES, Yekta Ç, Tufan AE, ces20
Deprem n beraber nde get rd ğ olumsuz sonuçların, dezavan- deney md r. Ps�koterap�, travmat�k olayı yaşamış b�reyle- h ss g b b r d z f z ksel ve ps koloj k semptomlara neden t k deney mler lemes ne yardımcı olmak ç n adapt f b lg anlatı n a etmek üzer ne b r çalı ma tekn ğ uygulanır. Travma- Çok sayıda çalı ma, ps koterap n n travma tedav s nde etk nl - B laç Ö, ed törler. COVID-19 Pandem s ve Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı.
tajlı gruplar çer s nde yer alan kırılgan ve savunmasız Yılmaz, A., Kokmaz, S. Z., ve Korur, S. (2011). Depremler ve sonrasında r�n deney�mler� aracılığıyla çalışmasına ve genel refahı- olab l r. Bu semptomlar, b r k n n günlük ya amda lev görme lem kuramını kullanır. EMDR sırasında terap st, k travmat k Ps kod nam k grup müdahales nde temel amaç, travmaya yı tedav ederken anlatı terap s , b reyler n deney mler n ğ n gösterm t r. Konuyla lg l
konumundak özel gereks n ml b reyler d ğer b reylere kıyasla kar ıla ılan çevre sorunları. Eng neer ng Sc ences, 6(4), 1212-1223. nı �y�leşt�rmes�ne yardımcı olab�lecek b�r tedav� şekl�d�r. yeteneğ n öneml ölçüde etk leyerek , l k ler ve genel ya am olaya odaklanmı ken ona verd ğ dokunma, ses ya da göz maruz kalmı b rey n travmalardan tamamen kurtulması değ l; yen den çerçevelend rmeler ne, onları güçlend ren, lerlemele- çalı manın sonuçları değe
daha fazla etk led ğ n b l yoruz (Türk, 2022). Ancak gerçekle - https://www.youtube.com/watch?v=yRlWmTEYBOo Bu yazıda; travmanın tanımını, dünyada ve ülkem zde travma- kal tes le lg l zorluklara yol açab l r. Bu zorlukların g der lme- hareket g b b r d z ç ft yönlü uyarımla; beyn n lg l bölümler - günlük akt v teler n engelleyen travmaların üstes nden gelme- r ne yardımcı olan yen ve daha olumlu b r anlatı gel t rmeler - anks yete, depresyon ve travma
mes her zaman olası olan afet durumlarından; lg l hazırlık ve t k deney mlerden sonra b reyler n y le mes nde etk l l ğ s nde de k ps koloj k destek arayı ına g reb l r. n n uyarımını sağlar. Bu müdahale k n n anı le l k l duygula- s n sağlamaktır (Rutan vd., 2007). ne yardımcı olab l r (Fırat, 2019). etk l olduğunu bulmu tur (Cohen vd., 2017). Ek olarak 26 Foy DW, Er ksson CB, Tr ce GA (2001) Introduct ontogroup ntervent -
planlamaları yaparak ve gerekl b lg , becer ve davranı ları kanıtlanmı farklı terap türler n ve travma ps koterap s n ele Travma ç n Ps koterap Türler rı ve duyumlarını lemleyerek duyarsızla masını, daha stab l çalı manın s stemat k olarak gözden geç r lmes sonucunda, onsfortraumasurv vors. GroupDyn, 5:246-251.
ed nerek korunab leceğ m z de b l yoruz. Bu derg n n yazarları alacağız. olmasını ve günlük ya amına daha adapt f b r ek lde devam Kabul ve Adanmı lık Terap s (ACT): L teratürde İng l zce adının Ps koterap Travmayı İy le t rmeye Nasıl Yardımcı Olab l r? travma odaklı ps koterap n n travma semptomlarını azaltmada
ve özel gereks n ml b reylerle çalı an alan uzmanları olarak, Ps koterap , duygusal ve ps koloj k zorluklarla çalı mak ç n ruh edeb lmes n sağlar (Ya ar vd., 2017). kısaltımı ACT Terap s olarak geçen bu yakla ımın; değerlend r- Ps koterap , travma ç n oldukça etk l b r yoldur çünkü b reyle- travma odaklı olmayan ps koterap den daha etk l olduğunu Foy DW, Unger WS, Wattenberg MS (2005) An overv ew of
çocuklarınızı özell kle deprem sonrası süreçte sözünü ett ğ m z Travma, b rey n ba a çıkma yeteneğ n a an, der nden üzücü sağlığı uzmanıyla konu mayı çeren b r tedav ekl d r. A ağıda- Son yıllarda bu yakla ımın hem b reysel hem de grupla müda- me, kr z müdahales ve travma tedav h zmetler n kapsayan üç r n deney mler ve duyguları üzer nde çalı maları ç n güvenl , bulunmu tur (B sson vd., 2013). ev dencebasedgroupapproachestotraumaw thadults. InGroupInt
Psycholog calTrauma. (Eds B Buchele,
vent onsforTreatment of
becer ler le koruyab lmen z d leğ yle. Sevg yle kalın. veya rahatsız ed c b r olaya ver len ps koloj k b r tepk d r. k ler dah l olmak üzere çe tl ps koterap türler travma tedav - basamaklı b r müdahale sürec vardır. ACT model nde değer-
Travmat k olaylar; f z ksel ya da duygusal st smarı, doğal afetle- s nde etk l olab l r: halelerde kullanılmak üzere olu turulan uygulama protokoller lend rme a aması, lk müdahale ed lecek mağdurların saptan- destekley c b r ortam sağlar. Terap yoluyla b reyler, bel rt ler - BDT'n n de özell kle travma tedav s nde etk l olduğu göster l- H Sp tz):116-166. New York, Amer canGroupPsychotherapyAsso-
KAYNAKÇA r , kazaları, ddet , b r k n n güvenl k veya esenl k duygusunu le b rçok farklı ruhsal problem n tedav s nde de etk l ve ba arı- ması, ya amsal r sk ta ıyıp ta ımadıklarının tesp t ve travmanın ne katkıda bulunan olumsuz dü ünce kalıplarını, davranı ları m t r. Konuyla lg l gerçekle t r len 29 ara tırmanın çoklu c at on.
tehd t eden herhang b r olayı çereb l r (Van der Kolk, 2014). Bilişsel Davranışçı Terapi(BDT): BDT, olumsuz dü ünce kalıpları- lı olduğu görülmekted r (Shap ro, 2020). Shap ro ve Maxf eld ddet n n bel rlenmes le ht yaca uygun toplum kaynaklarını tanımlamayı, ba a çıkma stratej ler gel t rmey ve travmalarıy- anal z BDT'n n travma semptomlarını azaltmada etk l olduğu- Türkçapar, M. Hakan, and A. Emre Sargın. "B l sel davranı çı ps kotera-
Açıkalın, O. (2017). Yüzyılın hesabı: Deprem bağlamında d rayetl Travmanın etk�ler� k�ş�den k�ş�ye gen�ş ölçüde değ�şeb�l�r nı ve davranı ları bel rlemeye ve değ t rmeye odaklanan kısa (2002); f z ksel ddet, doğal felaket, tecavüz, kaza g b travma- bel rlemey hede er. ACT model n n kr ze müdahale a aması, la lg l zor duyguları lemey öğreneb l rler. nu ortaya çıkmı tır (Bradley vd., 2005). p ler: tar hçe ve gel m." B l sel Davranı çı Ps koterap
toplumun neres ndey z? İstanbul: Yen İnsan Yayınev . ve travmanın ş�ddet�, olayın türü, k�ş�n�n yaşı, k�ş�l�ğ� ve vadel , kanıta dayalı b r terap d r. Travmayı tedav ederken BDT, t k ya antılar sonrasında görülen travma tanısı alan k lerde üç kr z müdahales planlarının yapılması ve bel rlenen toplum Derg s 1.1 (2012): 7-14.
AFAD - Afet ve Ac l Durum Yönet m Ba kanlığı. (2011). Engell ler İç n dayanıklılığı g�b� b�r d�z� faktöre bağlı olab�l�r. b reyler n deney mler yle lg l olumsuz dü ünce le nançları le sek z seansın ardından % 60-90 oranında bel rt ler n kaybol- kaynakları le kısa sürede uygulanacak tedav h zmetler n Ps koterap n n en öneml faydalarından b r , b reyler n kend le- BDT ve EMDR'ye kıyasla bu terap ler hakkında daha az ara tırma Reeker J, Ens ng D, Ell o
r n daha güçlü h ssetmeler ne ve ya amları üzer nde kontrol
olmasına rağmen, ps kod nam kterap ve anlatı terap s n n de
Depremde İlk 72 Saat. Kadıoğlu, M. (Ed.). İstanbul: AFAD tanımasına; bunlarla mücadele etmes ne ve ba a çıkma strate- duğunu bel rtmekted r. kapsar. Bu a ama kr z müdahales model n n, standart yed sah b olmalarına yardımcı olab lmes d r. Travma; b reyler grouptreatmentoutcomesforsexuallyabusedch ldren. Ch ld Abuse-
36