Page 40 - izmir meb ozbakıs dergi deprem özel sayısı456

da ve uygun programın uygulanmasında uzmanların n
kolayla tıracaktır. Dolayısıyla s zler n f z ksel ve ruhsal olarak y
olmanız, çocuğunuzla lg l b lg ler k nc l k lere doğru
aktarmanıza ve çocuğunuzun doğru desteğ almasına da katkı
sağlayacaktır.
re ht yacı vardır. Unutmayın k çocuğunuzun duygu durumu
s zler n genel y l k hal n zden bağımsız değ ld r (https://www.-
Bu süreç çer s nde çocuğunuzun ortadan kalkan bazı stereot -
youtube.com/watch?v=yRlWmTEYBOo).
p davranı ları ger geleb l r ya da ddet artab l r. Çocuğunuz
bu davranı ları tekrar tekrar yaparak bu ek lde rahatlıyor
Afet sonrası süreçte çocuğunuzun var olan b reysel gereks -
olab l r. Sözel ve f z ksel olarak stenmeyen davranı ları vurgu-
n mler devam eder hatta artab l r. S z ebeveynler olarak
layıcı hareket veya telk nlerde bulunmaktan kaçının ve çocuğu-
öncel kle çocuğunuzun düzenl su çmes n , beslenmes n ve
nuza yen duruma uyum sağlaması ç n fırsat tanıyın. Çocuğu-
d nlenmes n sağlayın. Güvende olduğunu h ssett r n. F zyolo-
nuz bu yen duruma alı tıkça stereot p davranı ları da ortadan
j k ht yaçların kar ılanması ya anılan yoğun kaygıyı azaltacak-
kalkacaktır.
tır ve çocuğunuzun duygu durumunu dengelemes ne katkı
sağlayacaktır. Böylel kle çocuğunuz hayatındak yen l klere
Özel gereks n ml bazı çocuklar afet sonrası olu an yen ortam-
daha hızlı adapte olacaktır. Ortaya çıkan problem davranı ların
dan kaçınarak ya anılan duruma uyum sağlamak steyeb l r.
ddet de zamanla azalacaktır.
Çevreler nde çok fazla uyaran olab l r ve kend ler n hapsolmu
h ssedeb l rler. Sürekl kapıya ya da çıkı a yönelmek steyeb l r-
Bunun yanında destek h zmetler sağlayacak uzmanları
ler. Ayrıca olanları anlamlandırmakta zorluk ya ayab l r ve
çocuğunuz hakkında en y yönlend recek olanlar da s zlers n z.
kend ler n fade etmekte zorlanab l rler. Bu durumdan kulakla-
Çocuğunuz;
rını kapatarak, bağırarak ya da ağlayarak kurtulmaya çalı ab l r-
Pek , özel gereks n ml b reylerde deprem sonrasında ne g b
“Nelerden ho lanır ya da nelerden ho lanmaz?
ler. Çocuk her kapıya yöneld ğ nde çocuğu tekrar ya anılan
davranı lar gözlen r?
güvenl alana get rerek “Artık buradayız” mesajını vereb l rs n z.
Neler onu rahatlatır?
Güvenl bölgeye ula ma ç n ver len yönergeler anlamama
Sak n olduğu anlarda sevd ğ oyuncak, e ya vb. nesnelerle
ve bu yönergelere uymakta zorlanma,
Çocuğunuzun duyu prof l nasıldır?
b rl kte oyunlar oynayarak yen ortama uyum sağlamasını
kolayla tırab l rs n z. Çocuk “Demek k bu yen evde de
Yoğun kaygı ya ama ve bununla nasıl ba edeceğ n b leme-
gerçeklerden kopmadan kısa, açık ve dürüstçe yanıtlayın.
Ses hassas yet var mı?
sevd ğ m eyler yapab l r m.” mesajını alab lmel ... Çocuğunuza
Zaman geçt kçe çocuğunuzun gündem de değ ecekt r.
me, bu nedenle problem davranı larda (bağırma, ağlama
I ık hassas yet var mı?
yanında ve güvende olduğunu, f z ksel teması artırarak ona
Özel
veya kapanma vb.) artma,
(https://www.youtube.com/watch?v=yRlWmTEYBOo).
h ssett reb l rs n z. Sevd ğ ek lde temas kurarak “Bak, geçt .
gereks n m nden veya ya adığı travmadan dolayı soru sorma
Alerj s var mı?
Bulundukları ortamdan ayrılma-kaçma steğ ,
Yanındayız. Sen sev yoruz.’’ mesajını anlamasını sağlayab l rs -
veya konu ma davranı ı göstermeyen çocuklarınıza se terc hte
Kend n nasıl fade eder?’’
n z.
bulunma ve kontrol h ss sağlayın. Çocuklara seçme hakkı
Stereot p (el çırpma, el sallama, vücudunu sallama, ba ını
tanıyın. “Burada mı oynayalım yoksa urada mı? Nerede
vurma, kend etrafında dönme, tekrarlı sesler g b .) davranı -
g b onun b reysel özell kler ne a t soruların doğru yanıtlanması
Çocuklarınız s zlerle ya da çevres ndek d ğer nsanlarla
yürüyel m? Yemeğ m z nerede y yel m?” g b .
ların artması,
afet sonrası süreçte ver lecek destek h zmetler n planlanmasın-
afet/deprem hakkında sürekl konu up tekrar tekrar aynı
soruları sorab l rler. “Deprem oldu, depremden kaçtık.” g b
Sunulan yardımları reddetme ve yardımlar kar ısında d renç
Özel gereks n ml bazı çocuklar, travmat k deney mler n
cümleler bıktırana kadar söyleyeb l rler. Çocuğunuzun soru
gösterme,
normal gel m gösteren akranları g b b l sel olarak yen den
sormasına ya da bu konu hakkında konu masına z n ver n.
lemlemede güçlük ya ayab l rler. Bu da afet sonrası y olma
Afet/deprem hakkında sık-sürekl konu ma veya aynı
Sabırlı olun. Bırakın end es n d le get rs n. Bazı çocuklar ç n
durumlarını engelleyeb l r. Çocuğunuza sarılın. Onunla
soruları sorma,
korkularının ve end eler n n b rden fazla kez konu ulması
konu un. B rl kte sevd ğ eyler yapın, b rl kte oyun oynayın.
gerekeb l r. Açık olun. Yararlı b lg ler ver n. Hatta bu konu mala-
Öğrenmede gec kme, akadem k ba arıda azalma.
Oyunun y le t r c gücünden yararlanın. Bırakın çocuğunuz
kend n oyunla fade ets n kepçeyle/dozerle oynasın, legolar-
Deprem sonrası afet bölges�nde çalışan uzman arkadaş-
dan evler yapsın yıksın, çadırlar kursun. İy olma durumları le
larımızdan, b�r�nc�l bakım verenler�n en çok yukarıda
arasındak engeller b rl kte yıkın.
sıraladığımız davranışlara yönel�k uzman yardımı
Özel gereks n ml çocuklar, farklı yöntem ve tekn kler kullanıla-
�sted�kler�n� öğrend�k. Yazımızda bu davranışlara yönel�k
çocuklarının depremle ba etmeler n sağlayacak etk l ve
İnsanlık, geçm ten bugüne çe tl felaket ve yıkımlara neden
rak, b reysel farklılıklarına uygun etk nl klerle (örneğ n; b l sel
açıklamalar yaptık.
olan b rçok afetle kar ı kar ıya kalmı tır (Tonak ve K t , 2020).
prat k becer lere l k n b lg ler vermey amaçladık. Yazının,
süreç yakla ımı, sosyal öyküler, drama etk nl kler g b .) destek-
Nasıl, nerede ve ne zaman gerçekle eceğ b l nmeyen afet
odağında özel gereks n m bulunan tüm b rey ve payda larına
lenmeye ht yaç duyarlar. S zler n çocuğunuzla lg l yapacağı-
Ebeveynler olarak neler yapab l r z?
yararlı olmasını d l yoruz.
durumları; nsan ya amında b yoloj k, ekonom k, sosyal ve
nız doğru çalı malar onun afet sonrası süreçte ya adığı travma-
ps koloj k yönden b rçok kayba neden olab lmekte ve nsanla-
Yukarıda sözü ed len bu davranı lar, olağan hayatın akı ını
t k deney mlerle ba etmes ne katkı sağlayacaktır.(htt-
Depremle Ba Etme Becer ler
rın olağan ya amlarını kes nt ye uğratab lmekted r (Arama
bozan b r afet sonrası olması muhtemel doğal tepk lerd r.
ps://www.youtube.com/watch?v=yRlWmTEYBOo) Yapacağınız
Kurtarma Derneğ [AKUT], 2011; Öngör, 2012; Varol ve Gülte-
Özel gereks n ml b reyler dezavantajlı gruplar çer s nde ölüm
Çocuklar anlamlandıramadıkları beklenmed k olay ve durum-
etk nl klerde Özel Eğ t m ve Rehberl k H zmetler Genel Müdür-
k n, 2016). üphes z b r afet durumunda nasıl ve ne derece
ve yaralanmalara kar ı en hassas gruplardan b r d r. Bu grubun
lüğü’nün yayınladığı Öykü Temell Müdahale Set çer s nde yer
lar kar ısında (ör; deprem g b ), pan k ve/veya stres olab l r,
etk leneceğ m z ve bu etk lere ne tepk ler vereceğ m z b reysel
b reyler de, yakın zamanda ülkem zde gerçekle en deprem
travma ya ayab l r. Ya anan afet n b r nc l bakım verenler
alan Afetlerde Uygun Davranıyorum adlı sosyal öyküden
anlamda değ mekle b rl kte, en yoğun etk lenecek kes mler-
(https://orgm.meb.gov.tr/www/oyku-temell -mudahale-se-
felaket n , maalesef b zler g b korku ve pan k çer s nde
(anne, baba veya bakım veren) üzer nde de olumsuz etk ler
den b r n n dezavantajlı gruplar arasında yer alan özel gereks -
t -ogretmen-ve-ogrenc ler m zle-bulusuyor/ cer k/2334)
deney mled ler. A na oldukları k ve ortamlardan uzakla mak
vardır. B r nc l bakım verenler n ya adıkları bu olumsuz etk ler,
ve
n ml b reyler n olduğu söyleneb l r (Açıkalın, 2017; Afet ve Ac l
zorunda kaldılar. Bazıları se a le b reyler n kaybett . Gündel k
çocuklarına olan tepk ler n de öneml b r hale get r r. A leler n
Okul Önces Ps kososyal Destek Deprem Ps koeğ t m Programı’n-
Durum Yönet m Ba kanlığı [AFAD], 2011). Bu nedenle özel
rut nler ve düzenler bozuldu. Depremle b rl kte bu yen
dan(h ttps://or g m.meb.go v.tr/meb_ y s_dosy a -
ebeveynl k becer ler n sınırlayab l r ve afet sonrası ps koloj k
gereks n ml b reyler n ebeveynler n n veya bakımından
zorlanmalar ya amalarına neden olab l r. Bu durum hâl hazırda
düzende her ey onlar ç n de b r lkt . B z sözde özel gereks n -
lar/2023_02/09162625_Okul_Onces .pdf) yararlanab l rs n z.
sorumlu b reyler n afet durumlarına kar ı hazırlıklı olmaları ve
m olmayan b reyler b le bu yen ortam ve sürece adapte
çocukların var olan bazı semptomlarını artırab l r. Ebeveynler
En öncel kl temel gereks n mlerden sonra, ebeveynler olarak
aynı zamanda afet sonrası süreçle de ba edeb lecek b lg ve
veya b r nc l bakım verenler olarak s zler çocuğunuzun rol
olmakta zorlandık ve her b r m z farklı f zyoloj k ve ps koloj k
çocuğunuzun eğ t m le lg l aklınızda pek çok soru aret
becer lere sah p olmaları büyük önem arz etmekted r (Türk,
tepk ler verd k. Tahm n eders n z k , bu denl ddetl ve yıkıcı
model s n z. S z nasıl tepk ver rsen z çocuğunuz da s z n
olab l r. Örneğ n; çocuğum ger ler m ? Eğ t m aksar mı? B r an
2022).
tepk ler n ze benzer tepk ler verecekt r. Öncel kle s zler kend -
b r deprem kar ısında özel gereks n ml b reyler b zlere kıyasla
önce eğ t me ba latmalı mıyım? Her ey yoluna g recekt r.
durumu anlamlandırmada zorlandıkları ç n daha yoğun ve
n z f z ksel ve ruhsal olarak y le t rmeye çalı malısınız k
N tek m 6 ubat 2023 tar h nde ülkem zde meydana gelen
Bazen de çocukların mevcut durumlarını korumak da eğ t m n
karma ık duygu durumları ya adılar.
çocuğunuza da y geles n z. Aks halde çocuğunuza ula manız
deprem felaket nden sonra, Öz Bakı Derg s n n yazarları ve
b r parçasıdır ve b l n k güvende olmayan, duygu durumunu
çok zorla acaktır. Çocuğunuzun bozulmu duygu durumunu
öncel kle özel eğ t m alanında çalı an uzmanları olarak Deprem
dengeleyemeyen çocuklar öğrenemez.
düzenley p dengeleyecek ve destekleyecek sağlıklı ebeveynle-
özel sayımızda, özel gereks n ml b reyler n ebeveynler ne,
Öz Bakış rı yapmak ç n fırsat ve zaman olu turun. Sorduğu soruları
Oyun
İç�m�zden Dışımıza
Yaralarımızdan
Büyümeye
Sonuç olarak; AKUT - Arama Kurtarma Derneğ . (2011). Engell ler İç n Deprem El Açılan Kapı
K tabı. Yılmaz, M. (Ed.). İstanbul: Marmara Beled yeler B rl ğ .
Her ne kadar bu yazıda özel gereks n ml b rey ebeveynler ne
çocuklarının depremle ba etme becer ler ne l k n b lg ler Öngör, C. (2012). Engell B reylere Afet Eğ t m . İzm r: Kanyılmaz Matba- Güler KÖKSAL / Ps kolog, Uzman Ps koloj k Danı man
acılık.
vermey hede em olsak da, en ba ta unutulmaması gereken, Bayraklı Rehberl k ve Ara tırma Merkez
ster normal gel m gösteren ster özel gereks n ml b rey Tonak, H., A. ve K t , A. (2020). Deprem ve Yangın Afetler nde Engell :
olsun, esasında tüm çocukların benzer gel m ve özell klere Anlatımsal B r Derleme. Ergoterap ve Rehab l tasyon Derg s , 8(1),
sah p ve aynı zamanda her b r n n e s z olduğudur. Ancak 77-84.
çocukların bazı özel gereks n m durumlarından dolayı, Türk, A. (2022). Deprem Özel nde Engell B reylere Duyarlı Afet
yakla ım ve müdahale yöntemler nde, akranlarına göre farklı Yönet m Model . Afet ve R sk Derg s 5(1),61-77. “Oyun oynamak çocukların dünyayı sah�plenmes�n�n, keşfetmes�n�n, yen�
b reyselle t rme ve uyarlamalarda bulunmamız gerekeb l r. Varol, N., ve Gültek n, T. (2016). Afet Antropoloj s . Elektron k Sosyal deney�mler� anlamlandırmasının ve hayatın üzüntüler�n�n ardından
B l mler Derg s , 15(59), 1431-1436. do : 10.17755/esosder.89650 toparlanmasının da b�r yoludur”
Deprem n beraber nde get rd ğ olumsuz sonuçların, dezavan-
tajlı gruplar çer s nde yer alan kırılgan ve savunmasız Yılmaz, A., Kokmaz, S. Z., ve Korur, S. (2011). Depremler ve sonrasında Lawrence Cohen
konumundak özel gereks n ml b reyler d ğer b reylere kıyasla kar ıla ılan çevre sorunları. Eng neer ng Sc ences, 6(4), 1212-1223.
daha fazla etk led ğ n b l yoruz (Türk, 2022). Ancak gerçekle - https://www.youtube.com/watch?v=yRlWmTEYBOo
mes her zaman olası olan afet durumlarından; lg l hazırlık ve B z yet k nler n z h nler nde eğlenmeyle e le t rd ğ oyun, öneml b lg ed nd k. Bunun yanı sıra M ll Eğ t m Bakanlığı
planlamaları yaparak ve gerekl b lg , becer ve davranı ları çocuğun dünyasında öneml b r g b d r. Çocukların ler n bünyes nde olu turulan Ps kososyal Destek Programı kapsa-
ed nerek korunab leceğ m z de b l yoruz. Bu derg n n yazarları yapmak konusunda b zlerden farkı, neredeyse her zaman bunu mındak etk nl kler; öğrenc ler, a leler ve öğretmenlere bu
ve özel gereks n ml b reylerle çalı an alan uzmanları olarak, gerçekle t rmek ç n stekl olmalarıdır (Cohen, 2022). Çocuklar travmat k ya antıya l k n duygularını fark etmeler , d le
çocuklarınızı özell kle deprem sonrası süreçte sözünü ett ğ m z oyunları aracılığıyla; yet�şk�n hayatına hazırlanma, potans�yel� get rmeler ve çler ndek y le me ve umut kaynaklarının
becer ler le koruyab lmen z d leğ yle. Sevg yle kalın. �çer�s�nde yer alan becer�ler� gel�şt�rme, �l�şk� kurma, acı ver�c� farkına varmalarına destek oldu.
yaşantılarını �fade etme ve başa çıkab�lme fırsatlarına sah�p Öğretmenler olarak bu çalı maları gerçekle t r rken bazı k ler
KAYNAKÇA olab�lmekted�r. ç n duygularını sözcüklerle fade etmen n zorlayıcı olduğunu;
Açıkalın, O. (2017). Yüzyılın hesabı: Deprem bağlamında d rayetl 6 ubat 2023 tar h nde ya adığımız deprem felaket n n d le gelmes güç olan bu duyguları ortaya çıkarmada res m,
toplumun neres ndey z? İstanbul: Yen İnsan Yayınev . ardından, ps koloj k lk yardım ve y le me sürec destek h kâye ve oyundan faydalanmanın olumlu etk ler ne tanık
AFAD - Afet ve Ac l Durum Yönet m Ba kanlığı. (2011). Engell ler İç n çalı malarında ülkem zdek ve dünyanın b rçok yer ndek olduk. Ebeveynler de çocuklarıyla etk le mler nde benzer
Depremde İlk 72 Saat. Kadıoğlu, M. (Ed.). İstanbul: AFAD uzmanların desteğ le travma ps koloj s ne l k n b rçok durumlarla kar ıla tı.
40