Page 44 - izmir meb ozbakıs dergi deprem özel sayısı456

Öz Bakış
Travmayı Travmat k olaylar ya da ya antılar, çocukların hayatında örsele-
y c etk ler bırakab lmekted r. Olayın n tel ğ ne bağlı olarak bu
etk ler, uzun yıllar boyu süreb lmekte ve yet k nl kte ortaya
İy�leşt�ren çıkan ps koloj k rahatsızlıklara kaynaklık edeb lmekted r.
Çocukluk çağı travmalarının ya da olumsuz ya am deney mler -
n n lerleyen yıllardak etk ler hakkında yapılmı b rçok çalı ma
mevcuttur (Arslan ve Balkıs, 2015; Gluckman, Hanson and
Beedle, 2007). Çocukluk çağı travmaları, ergenl k ve yet k nl k-
Öğretmen tek depresyon, uyku bozuklukları, k l k bozuklukları vs. g b
ps koloj k bozukluklarla yakından l k l d r.
Büyük travma yaratan olayların (ölüm, tecavüz, doğal afetler
vb.) yanı sıra; küçük dü ürme, ğneleme, hakaret etme, alay
etme, ba kaları le kıyaslama ve temel ps koloj k ht yaçlara
kar ı duyarsızlık g b davranı lar da çocuk ç n gel msel
Dr. Vahap YORGUN travmalar yaratab lecek olaylardır. Çocuklar doğup büyüdükle-
Bayraklı Rehberlik ve Araştırma Merkezi r a leler nden ve sosyal ortamlarından ya da okulun ç ndek
d ğer öğrenc ler ve bazen öğretmenler tarafından bu tür davra-
nı lara maruz kalab l r.
44
3-Duygusal rahatlama ve denge �ç�n bedensel etk�nl�kler ve
sanatı etk�l� şek�lde kullanmak: S n r s stem n n rahatlaması,
bedensel gev eme ve stab l zasyonu sağlamak ç n öğretmen-
ler n en etk l aletler , drama, oyun g b bedensel akt v te gerek-
t ren etk nl kler le çsel malzemen n lenerek dı a vurulmasını
sağlayan sanat ve edeb yat etk nl kler d r. Örneğ n, travmat k
olaylara l k n duygu ve dü ünceler n fade ed lmes n
sağlayan terapöt k h kâyeler kullanılab l r. Müz k, dans ve res m
etk nl kler duygularını ve zor ya antılarını fade etmeler
konusunda öğrenc lere yardımcı olab l r.
4-Ps�koloj�k sağlamlığı �nşa etmek: Ps koloj k sağlamlık, zor
olaylar kar ısında öğrenc n n duygusal ba etme sermayes
olarak lev göreb l r(Rutter, 1999). Travmat k olaylar kar ısında
öğrenc ler n olumsuz duygulara odaklanarak levsel olmayan
davranı lar ve ba a çıkma stratej ler gel t rmeler n engelle-
mek, ps koloj k sağlamlık düzeyler n n yüksek olmasıyla
mümkündür. Ps koloj k sağlamlık sayes nde, duygularını
anlamlandırab len, olayları gerçekç b ç mde değerlend reb len
ve l k ç nde olduğu sosyal s stemler n desteğ n alab len
öğrenc ler bu zorlu olaylar kar ısında daha d k durab l r ve daha
kısa sürede uyum gel t reb l r.
5-Akran zorbalığı konusunda sınıfı, önleme ve müdahale
becer�ler� �le donatmak: Sınıfta ps koloj k güvenl ğ sağlamak
ve bununla b rl kte olumlu ve dayanı macı b r sınıf sosyoloj s
n a etmek ç n öğrenc ler arasında sıklıkla görüleb len akran
zorbalığını önley c ve müdahale ed c stratej ler kullanılab l r.
Zorbalığın ne olduğu konusunda öğrenc lere levsel b r b l nç
öneml nedenler nden bazılarıdır. Bunların çer s nde özell kle
anne-baba tutumları ve bu tutumların devamı ekl ndek
Öğrenme n beyn le yapan çocuk, aynı zamanda ya adığı bu loj s nde uygulayab lmek ç n somut etk nl k öner ler nde ebeveyn-çocuk let m , b rçok gel msel travmanın gel t ğ
olumsuz deney mler n kron k stres n de beyn nde ve beden n- bulunmak st yorum. sosyal rah m lev görür. Çocuğun kron k olarak azarlandığı,
de ya amak durumunda kalmaktadır. Bu stres, karı tırıcı b r etk a ağılandığı, ba ka çocuklarla kıyaslandığı, saygı duyulmadığı
rolü oynayab l r çünkü öğrenme ç n gerekl olan bey n bölge- 1-Duygu okuryazarı b�r sınıf �nşa etmek: Duygu okuryazarlığı, ve total olarak saygı ve sevg görme, güvenl ortamda büyüme,
ler (PFC), stres altında bloke olab lmekte ya da bu bölgelerdek k n n beden nde h ssett ğ duyumları fark etmes , b rb r nden duygusal rehberl k g b temel ps koloj k ht yaçlarının g der l-
akt vasyon azalab lmekted r (F eld, Jones ve Russel-Chap n, ayırt etmes ve bu duyumları doğru b ç mde adlandırmasıdır. med ğ a le yapıları ba lı ba ına travmat k b r etk yaratır.
2017; Kenya and Vuy ya, 2020). Bu duyumların adlandırılmasıyla duygulara ula ırız. Öfke, A leden dev r alınan bu ps koloj k m ras le sınıf ortamına gelen
korku, çares zl k, sev nç, co ku g b duyguların neden ve nasıl
Travma ya ayan öğrenc ler n travmanın etk s yle serg led kler ya andığına da r öğrenc lere ps ko-eğ t mler sunmak, duygu çocuklarda dürtüsell k, duygusal st krarsızlık, davranı ını
kontrol edememe, saldırganlık ve ba arısızlık en sık görülen
davranı lar, sıklıkla ba ka özel gereks n m durumları ve davra-
nı problemler yle karı tırılab l r. Özel Öğrenme Güçlüğü, travmat k stres altında beyn n etk lenen bölgeler n ve travma- davranı örüntüler d r. Bu ko ullar altında bu örüntüler travma
anlama becer ler n kazanmalarını sağlayab l r. Öğretmenler,
temell d r. Bu davranışların panzeh�r� �se şefkatl� ve saygı
d kkat eks kl ğ , a ırı hareketl l k, derse kar ı lg s zl k, akadem k
t k stres le öğrenme arasındak l k y fark ett kler nde travma-
duyan öğretmenl�k s�stem�d�r. Bu s�stem� uygulayan b�r
ba arısızlık ve hatta Ot zm g b tanı veya et ketler akla lk gelen-
ya duyarlı b r prat k serg leyeb l rler. Böyle b r prat k sayes nde
öğretmen, duygusal olarak stab�ld�r, yet�şk�n sorumluluğu �le
ler olab lmekted r (Cole ve ark., 2005; Mears, 2012). Doğal
beden-bey n etk le m n sağlayan yöntemlerle kend davranı -
olarak yanlı tesp t, yanlı müdahale veya yardım etme stratej - larını yönetmeler konusunda öğrenc lere yardım edeb l rler. hareket eder, çocuğun davranışlarını ahlak� açıdan değ�l
ps�koloj�k açıdan değerlend�r�r ve bu öğretmenler davranış
ler n n kullanılmasına yol açab l r. Sonuç; öğretmen n ya adığı
2-Travmat�k yaşantıların bey�n üzer�ndek� etk�s�n� b�lmek ve
değ�şt�rme konusunda oldukça etk�l�d�r.
stres, tükenme ve yetk nl kler nden üphe duyma; öğrenc n n
öğretmek: Öğretmenler, travmat k stres altında beyn n etk le-
de anla ılmama ve çares z h ssetmes olab l r.
Yukarıda sıralanan gerekçelere dayalı olarak öğretmen n k sel
nen bölgeler n n neler olduğunu ve bunların davranı larla ve
olgunluğu, kend duygularını düzenleme becer ler ne sah p
Travmat�k etk�ler �le d�ğer davranış sorunlarını veya zorlukları- özell kle öğrenme le l k s n b lerek beden-bey n arasındak olu u, efkat ve merhamet prat ğ serg lemes , çocuk haklarına
nı b�rb�r�nden ayırt etmen�n yollarından b�r� travmaya duyarlı
l k y kurma, beden ve bey nler n kontrol ederek davranı ları-
duyarlı olması, m kro- let m becer ler n akt f b ç mde kullan-
öğretmenl�k becer�ler�n� ed�nmek ve uygulamak olab�l�r (Cra�g,
nı yönetme konusunda öğrenc lere yardım edeb l r. Öğrenc le-
2016). Akılda tutmayı kolaylaştırması açısından bu becer�ler�
ması ve travmanın sınıfta nasıl ortaya çıkab leceğ konusunda
r n, stres altında ken beyn n am gdala bölges n n akt ve
şöyle l�steleyeb�l�r�z: olduğunu b lmes ve bu akt vasyonun beyn n öğrenen bölges kesk n gözlemler yapab lmes ne olanak tanıyacak b lg
b r k m ne sah p olması, öğretmen n “travma y le t ren” b r
Duygu okur yazarı b r sınıf n a etmek olan prefrontal korteks devre dı ı bıraktığını b lmeler , s n r öğretmene dönü mes ç n gerekl olan önko ullardır.
Travmat k ya antıların bey n üzer ndek etk s n b lmek ve s stemler n nasıl rahatlatacakları konusunda öneml puçları
sunar. Yüksek stresl durumlarda beyn sak nle t rmek ve
öğretmek prefrontal kortekstek akt vasyonu tekrar yükseltmek öğrenme
Duygusal rahatlama ve denge ç n bedensel etk nl kler ve ç n önko uldur (F eld, Jones ve Russel-Chap n, 2017; Kenya
sanatı etk l ek lde kullanmak and Vuy ya, 2020. Bu noktadan hareketle, Beyn n El Model
(S egel, 2010) kavramını öğrenc lere tanıtmak, nefes egzers zle-
Ps koloj k sağlamlığı n a etmek r , topraklanma etk nl kler , stres ver c olaylara l k n duygusal
Akran zorbalığı konusunda sınıfı önleme ve müdahale payla ım çemberler ve destekley c b r akran ve okul s stem -
becer ler le donatmak n n varlığı, s n r s stem n rahatlatarak dürtüsel davranı ları
önleyeb l r, duyguların düzenlenmes ne yardımcı olab l r.
Bu be temel ba lık, bu hal yle öğretmenler ç n yeter nce
somut olmayab l r. O nedenle bu ba lıkları sınıfta ve sınıf sosyo-