Page 131 - Şehrimiz İzmir

İZMİR’DE EL SANATLARI (ZANAATLAR)

Doğal koşullara bağlı olarak ortaya çıkan ve insanların gereksinimlerini karşılamak için birtakım malzemeler kul-
lanarak ortaya koydukları ürünlere el sanatları denir. El sanatları; üretildikleri toplumun duygularını, beğenilerini ve
kültürel özelliklerini yansıttığından geleneksel olma özelliği de taşımaktadır. El sanatlarının şekillenmesinde Ana-
dolu’nun binlerce yıllık tarihi ve kültür mirası önemli bir rol oynamaktadır. İzmir ve çevresinde geçmişten günümüze
ulaşmış başlıca el sanatları şunlardır:

Nazar Boncukçuluğu

Nazar boncuğunun İzmir’deki tarihçesi hakkında net bir bilgi yoktur. Anadolu’da ilk kez, İzmir’e gelen Mısırlı us-
talar tarafından Kemeraltı’ndaki Arap Hanı’nda cam boncuk olarak tasarlandığı bilinmektedir. Türkler, bu ustalardan
öğrendikleri tekniklerle katır boncuğu yaparak sanatın gelişmesine katkıda bulunmuşlardır. Zaman içerisinde renkli
camların üretilmesiyle boncuklara “göz” konulmaya başlanmış ve “nazar boncuğu” denilen forma ulaşılmıştır.

İnsanı nazardan koruduğuna inanılan ve somut olmayan kültürel miraslar arasında yer alan nazar (göz) bon-
cukları, günümüzde İzmir’in Menderes ilçesi Görece Mahallesi’ndeki geleneksel ocaklarda ve Kemalpaşa ilçesi
Nazarköy Mahallesi’ndeki (eski adı Kurudere) ustalar tarafından üretilmeye devam etmektedir.

Oyalar ve İşlemeler

Geleneksel el sanatlarımızdan biri olan oya; çeşitli ipliklerle iğne, tığ,
mekik, firkete gibi farklı araçlar kullanılarak yapılan örme tekniği olarak
tanımlanabilir. Bu tekniğe zaman içerisinde pul, boncuk, kumaş gibi malze-
meler de eklenmiştir. İzmir kent ve ilçe merkezlerinde çoğunlukla tığ oyası,
iğne oyası, mekik oyası ve boncuk oyası yapılır.

İzmir’deki işleme örnekleri genellikle uçkur, yağlık, çevre, mendil, üç
etek, şalvar, cepken gibi giyim ögelerinde ve yatak takımı, peşkir, ayna ya
da konsol örtüsü gibi ev tekstilinde kullanılan ögelerin üzerindedir. Genel-
likle çeyiz olarak hazırlanan işlemeler tüm İzmir genelinde yaygındır. Bu
işlemelerin en güzel örneklerine merkezde, Karaburun, Urla, Ödemiş, Tire
ilçelerinde rastlanmaktadır.

İğne oyaları ve işlemelerin en iyi örneklerini Ödemiş ilçesinde her cu-
martesi kurulan “Kadın El Sanatları Pazarı”nda bulmak mümkündür. Gü-
nümüz tekstil teknolojisi ve değişen tercihler nedeniyle genç kuşak tarafın-
dan pek fazla rağbet görmeyen bu el sanatı yok olma tehlikesi altındadır.

Çömlekçilik

Ana malzemesi olan toprağın elle şekillendirilip yüksek ısı ile pişirilme-
siyle yapılan gereçlere çömlek denir. Çömleğin ve çömlekçiliğin tarihçesi
yirmi bin yıl kadar eskiye dayanmaktadır. Türkiye’nin pek çok bölgesinde
yapılan bir el sanatı olan çömlekçilik, İzmir’de Menemen ilçesinde icra edil-
mektedir. Menemen’de çömlekçiliğin gelişmesinin en temel nedeni, bölge-
nin toprak yapısının çömlek yapımında kullanılan çömlekçi kili açısından
zengin oluşudur.

Menemen’de artık yeni nesil tezgâhlarda insan gücünün yerini, elektrik motorunun aldığı görülmektedir. Gü-
nümüzde Menemen’de birçok büyük atölye bulunmaktadır, pek çok yörenin aksine yeni kuşaktan da bu sanatı
öğrenenler çıkmaktadır. Yapılan işlerde küp, saksı, bardak, güveç ve testi gibi günlük kullanım eşyalarının yanı sıra
turistik amaçlı hediyelik eşyalara da yer verilmektedir.

129