Page 9 - izmir meb ozbakıs dergi deprem özel sayısı456

Öz Bakış

yaptığı harekets zl k eylem onun hayatının kurtulmasına
neden olan, çgüdüsel b r takt kt r.

Harekets z kalma durumunun yarattığı b r d ğer öneml etk de
k n n b yoloj k olarak h ss zle mes d r. H ss zle me, k n n
ya adığı korku ve deh et ver c durum kar ısında acı ve korku
duygularının tamamen ortadan kalkmasıdır. Y ne gey k ve ç ta
örneğ ne dönersek; herhang b r ek lde ç ta tarafından yarala-
nan gey k yaralı olduğu halde, fırsatını bulup kaçab lmek ç n
bu takt ğ kullandığında acı ve korku h sler n duymaz. Bunun
da neden acının onu zayı atmasına z n vermemes d r. Bu
sırada beden endorf n hormonu salgılayarak b r çe t anestez
etk s altına g rer. Bu duruma ton�k harekets�zl�k pencere-
s�nden bakıldığında, tamamen �şlevsel b�r savunma
takt�ğ� olduğu görülmekted�r. Fakat �lg�nç b�r şek�lde
doğada bu durumu yaşayan hayvanlar olağan hayatları-
na kaldıkları yerden devam ederken, bu durumu yaşayan
bazı �nsanların sürec�n devamında travmat�ze oldukları
gözlemlenm�şt�r.
çıkar. H ssed len korku ne kadar ddetl yse harekets z kalınan
Bazı travma mağdurlarında f z ksel olarak gerçekle en donma süren n artmasına ve ddetlenmes ne de neden olur. Öyle k
hal etk s n y t rd kten sonra kopma bel rt ler devam eder ve bu harekets zl k durumu sona erd ğ nde ddetl öfke patlama-
devamında ps kosomat k bel rt ler (ba ağrısı, ba dönmes , ları yaygın olarak gözlemlenm t r. Tıpkı hastanede amel yat
m de, bağırsak rahatsızlıkları, kas ağrıları) görüleb l r. Hatta bazı olmaktan korkan ve amel yathaneye g rmes ç n zorlanan b r
durumlarda kend duygularını ve hayatını sank ba kası çocuğun, amel yattan çıkıp ayıldıktan sonra çevres ne
ya ıyormu çasına uzak ve h ss z b r ek lde anlatab l rler. Hayat- saldırması veya kaçmaya çalı ması g b .
ta kalmak ç n çgüdüsel olarak harekets z kalma takt ğ n
kullanan bu k ler, travma sonrasında ya amdan kopu ya aya- Özetle aynı travmaya maruz kalan k ler n büyük b r kısmı, bell
Çevrem zde, tehl kel b r durumla kar ıla tığımızda duyu Travmaya uğrayan k�ş�lerde duygusal bey�n ve frontal lob b l r ve anı ya ayamadıkları ç n “ md ve burada” olmak le b r süre sonra ya amına kaldığı yerden devam ederken b r
organlarımız aracılığı le elde ett ğ m z b lg ler l mb k s steme arasındak� bağlantı kes�nt�ye uğramakta ve k�ş�n�n hayat- lg lenemezler. Yan ve çalı ma hayatına ger döneb l r, kısmı yola devam etmekte zorlanır. Yola devam etmekte
gönder l r. L mb k s stem ç ndek talamus, tüm d ğer b lg ler ta denge kurması zorlaşmaktadır (Van Der Kolk, 2019). a les ne kar ı sorumluluklarını yer ne get reb l r ve bell otoma- zorlanan k ler n genell kle harekets zl k tepk s verd kler ,
de b r araya get rerek k ye “bana olan bu” ekl nde b r t k hareketler yapab l rler. Ancak kend ler n ya ıyor g b h sset- bununla b rl kte yoğun b r ek lde olumsuz duygular h ssett k-
deney m ya atır. Ardından duyular l mb k s stem n ç ndek Doğadak tüm canlılar g b nsanlar da tehl ke h ssett kler anda mekte zorlanab l rler. Devamında sosyal hayattan koparak, ler gözlemlenm t r. Harekets zl kle b rl kte yol alan tüm
am gdala ve beyn n en üst katmanında bulunan frontal loba lk savunma tepk s olan “akt f savunma” durumuna geçerler. uyumsuz b r prof l serg leyerek çoğunlukla da uzun sürel olumsuz duygular (utanç, çares zl k, t ks nt , öfke) travma
doğru k ayrı yola çıkarlar. Duyular, am gdalaya frontal lobdan Örneğ n; güçlü b r saldırı kar ısında k , ger len kasları sayes n- depresyon le mücadele etmek durumunda kalab l rler. Duygu- sırasında ya anan felç hal n n uzayıp der nle mes ne neden
daha hızlı ve kolay b r ek lde ula ır. Bu sırada bey nde lemle- de bedensel b r tepk de bulunab l r ya da kaçarak tepk vereb - larının büyük b r bölümü travma sırasında ya adıkları donma- olab lmekted r. Daha bas t b r fade le korku k y felç eder, felç
me devam ett ğ ç n ç nde bulunulan zaman donmu ve h ç l r ancak bu durumda çok az b l nen b r tepk daha vardır. O da nın etk s le sıkı ıp kalır. Bu sıkı ıklığın ç nde kend s n çares z olmaya duyulan korku da, daha ddetl b r korkuya dönü ür.
geçmeyecekm g b h ssed l r. Bey ndek lev b r çe t duman saldırı kar ısında harekets z kalmak. Bu davranı “ton k hareket- h sseden k ye, genell kle utanç duygusu e l k edeb l r. Travma Bu durumda k n n daha der n b r felç durumuna g rmes n
dedektörü olan am gdala se gelen b lg n n hayatta kalmakla s zl k” olarak da b l nmekted r. İçgüdüsel olarak savaş veya ve utanç b r araya geld ğ nde kend n suçlama, kend nden beraber nde get r r. Ya anan travma bu hale dönü tüğünde se
lg l olup olmadığına karar ver r. Eğer gelen duyuyu tehd t kaç tepk�ler� ver�lemed�ğ�nde bey�n son çare olarak nefret etme, ba ına gelen her ey n sorumlusunun kend s artık profesyonel b r yardım art olmaktadır.
olarak algılarsa tüm vücuda stres hormonları salgılayarak harekets�zl�k tepk�s�n� ver�r. Travmanın yarattığı korku ve olduğunu ve bunu hak ett ğ ne da r olumsuz nanı lar ortaya Bu noktada uzman k lerden alınacak desteğ n ana teması
harekete geç lmes n sağlar. Frontal lob durumu fark ed nceye çares�zl�k duyguları, k�ş�n�n felç olmuşçasına harekets�z h ssed len “korku ve harekets zl k” duygularını b rb r nden
kadar çoktan sava ya da kaç tepk ler ver lm t r. Frontal lob se kalmasına neden olur. Travma sırasında harekets�zl�k ayırmak olmalıdır. Yan k n n travma sırasında harekets z
b r çe t gözetleme kules g b çalı ır. Duman kokusu aldığında kalmasının çgüdüsel b r takt k olduğunu ve bu korkunun da
yanan ey n ev m yoksa yemek m olduğuna karar ver r. K gösteren k�ş�ler bu durumu “korkudan donmak”, “korku- aynı zamanda k y koruyan b r duygu olduğunu anlamasına
çok üzgün olmadığı sürece frontal lob yanlı tepk ver ld ğ n dan kaskatı kes�lmek”, “olduğu yerde çökmek ve h�ss�zleş- yardımcı olunmalıdır. Bu k duygu b rb r nden ayrıldığında
fark eder ve stres tepk ler n n aynı hızda ger çek lmes n ve mek” şekl�nde açıklar. Gerçekte olan se k n n yoğun korku k n n ya adığı kısır döngü bozulur ve k yava yava kend
beden n esk hal ne ger dönmes n sağlar. S stem, herhang b r ve travmanın etk s yle çgüdüsel olarak ortaya çıkan bedensel ruh durumunu dengelemeye ba lar. Tedav le lg l pek çok
ek lde ya anan aksaklık ya da korku sırasında beden n n b r deney m ya amasıdır. Bu davranı türü “mı g b yapmak” yöntem ve tekn k bulunmakla b rl kte lk önce kurulması
hareket etmes n sağlayan adrenal n hormonunun sürekl b r ekl nde değ ld r. Son derece c dd , çten gelen ve nsanın gereken ey k n n ko ulsuz artsız kend s n güvende h sset-
ek lde üret lmes n sağlar. Adrenal n gerçek b r tehl ke hayatta kalmak adına gösterd ğ b r takt k harekett r. Bu a ama- mes d r (Lev ne& Frederr ck, 2013).
kar ısında duyulan korku le üret ld ğ nde k ye yararlı olurken, da vah doğadan b r örnek vermek durumun daha y anla ıl-
ortada gerçek tehl ke olmaksızın üret ld ğ nde gereks z yere masını sağlayacaktır. Avlanmaya çıkan b r ç ta dü ünün, kar ısı- Travmadan sonra y le eb lmek ç n k n n kend ç nde olan
ç len laçlar g b yan etk göster r. Bu yan etk sava veya kaç na b r gey k çıktığında doğası gereğ saldırır. Gey k mücadele kaynaklarını ke fetmes ve bu kaynakları kullanarak tekrar
tepk ler n n aralıksız sürmes ne ve k n n korku ç nde tet kte edeb lecek poz syonda değ lse kaçarak tepk ver r. Kovalamaca ya ama döneb lmes öneml d r. Bununla lg l daha kapsayıcı
kalmasına neden olur. Bu durum se bozulmu b r yangın sırasında yakalanacağını anlayan gey k b rden ta kes l r. bilgi dergimizin son yazısı olan “Travmadan Sonra İy le meye
alarmının sürekl uyarı vermes ne benzer. Bu yüzden bu k Hareket etmez ve olduğu yere yığılır. Bunu fark eden ç ta avını Giden Yol" da bulabilirsiniz.
s stem arasında kurulan bağ ve uyum çok büyük b r öneme yakalamı olduğunu dü ünerek onu d ğer rak pler nden
sah pt r. Bu bağın bozulmasına neden olan en öneml etken se korumak adına güvenl b r yere ta ır. Ç ta avını yavrularıyla
travmadır. payla mak ç n onları get rmeye g der. Ç tanın g tt ğ n fark
eden gey k ya adığı felc n etk s nden kurtularak ç tanın el nden
kaçar. Ya anan bu olayda çok açık görülmekted r k gey ğ n

9