Page 54 - akademi 2 e dergisi

RÖPORTAJ
yakınlarında zaman akışı ile ilgili popüler bilim kurgu lmle- açar (Lewis, 1976). Zaman yolculuğuna dair tüm bu teknik
rine konu olmuştur. tartışmaların ötesinde bir eleştiri de gelecekten gelen
zaman yolcularına ya da en azından bu yolculukların etkile- leceklerini ve bu karmaşa içerisinde yollarını nasıl bulabile-
Zamanla ilgili diğer bir bakış açısı, genel görelilik teorisinin rine dair bir gözlemimiz olmamasıdır. Bu tür sorulara ilginç ni tanıma sürecinin daha verimli olmasını sağlayan beden sınırlarını aşmazsa büyüyemez. Zihinsel sınırlarını
hâlihazırda kuantum mekaniğiyle olan bazı uyuşmazlıkların- bir çözüm ise Everett’in (2015) kuantum mekaniğine ceklerine dair mütekâmil örneklere ihtiyaçları var. İşte ben, ögeler nelerdir ve bunun için neler yapılması gerekir? aşmazsa yeni beceriler öğrenemez. Coğra sınırlarını
dan doğar. Genel göreliliğin en temelinde yer alan zaman getirdiği bir yorum olan çoklu evrenler teorisini kullanarak öğretmenin bu becerilere sahip olacak şekilde kendini zorlamazsa yeni yerler keşfedip yeni yaşam imkânları
boyutu kuantum mekaniğinde çok daha farklı ele alınır. her bir zaman akışının ayrı bir evrende gerçekleştiğini yetiştirmesini günümüzün eğitiminde çok önemli buluyo- Tarih boyunca insanın kendini tanıması bilginin en önemli bulamaz. Aynen bunun gibi, şu kısacık ömrü sıkıcı rutin ve
Bazı zikçiler kuantum genel göreliliği ve kuantum mekani- varsaymaktır. Ancak tüm bu tartışmalar ve teoriler kimi rum. basamağı hatta nihai ileti olarak verilmiş. Bugün için tekrarlarla tüketmek yerine, sıklıkla yepyeni hayatlar ve
ği birleştirerek kuantum kütleçekim teorisinde zamanın zaman bilimin tanımının sınırlarında yer almaktadır. Sinir bilim uzmanı olarak teknolojinin hayatımıza kattığı aslında çok fazla değişen bir şey yok. Bizim için en önemli yepyeni meşgaleler yaratmak mümkün. Tabii bunun için,
temel bir bileşen olmayabileceğini öne sürerler. Bu iddia, yeni durumları ve buna uyum sağlamaya çalışan insanı sorun, kişinin kendisini bilmesi. Elbette ki bunun için binler- çoğumuzun içine daha küçücük yaşlarda yerleştirilmiş olan
zamanın gerçekte var olup olmadığını sorgulayan yorumla- Zamanın ziği kadar ilgi çekici bir diğer araştırma konusu düşündüğümüzde geleceğin eğitimini ve okullarını nasıl ce farklı yol ve yöntem önerilebilir. Zaten tarih boyunca tüm “ben buyum, böyleyim, şunu yapamam, hep bunu yapma-
ra yol açsa da zamanın algıladığımız halinin geçerliliği ile da canlıların metabolik ve zihinsel olarak zamanı nasıl görüyorsunuz? gelenekler, öğretiler, dinler ve inançlar insanlığın bu açıdan lıyım” gibi ezberlerden kurtulmak lazım. Bu bir süreç. Zor
çelişmez. Aslında zamanın gerçekten var olup olmadığına algıladıklarıdır. İlkel yaşam formlarından insanlara kadar ihtiyaçlarını gidermeye çalışmış. Günümüz dünyasında ise ama ödülü her zaman çok büyük.
dair tartışmalar felsefede de önemli yer bulmuştur. Özellik- tüm canlılarda hemen hemen tüm temel yaşamsal süreçler Temelde teknoloji kültürüyle ilgili bir sorunumuz olduğunu bilimin son derece hayret verici bulgularıyla insana dair daha
le McTaggart (1908) “Zamanın Gerçekdışılığı” (The Unrea- çoğunlukla günlük kimi zaman da aylık ve yıllık döngülere düşünüyorum. Teknoloji, normal şartlarda insanın işlerini önceki atalarımızın hiç bilmediği şeyler öğrendik. Bu öğren- Çocuklara hikâye ve masal anlatmanın olumlu yöndeki
lity of Time) adlı meşhur makalesinde geçmiş, şimdi ve sahiptir. Güneş ışığı gibi ziksel uyaranlardan gelen bilgiler kolaylaştırmak için ürettiği çözümlerin bütünü. Fakat biz diklerimizi kadim bilgilerle birleştirerek işimize yarayacak etkilerine değiniyorsunuz. Bu doğrultuda kitap okuma-
gelecek kavramlarının dilsel ifadelerinden yola çıkarak beynimizde bulunan özelleşmiş bir bölgede işlenerek genellikle teknolojiyi sırf teknoloji olsun diye kullanma anlatılar üretebilmek kanımca günümüz dünyasında yolumu- nın çocukların hayal dünyasının zenginleşmesinde
zamanın bir yanılsama olduğunu savunmuştur. temel ve ikincil biyolojik saatler kontrol edilir ve bu iç alışkanlığına sahip olabiliyoruz maalesef. Muhtemelen zu aydınlatacak en önemli düşünme araçlarından bir tanesi oldukça önemli bir yere sahip olduğunu vurguluyorsu-
biyolojik saatler temel olarak hücresel ve moleküler düzey- teknoloji üretim kültürüne sahip olamamamızla alakalı olacak. Zaten geçtiğimiz on beş yıldır benim uğraştığım nuz. Film izlemenin ve erken çocukluk döneminde
Zaman hakkındaki en temel bilişsel kabullerimizden biri de deki düzenli süreçlere dayanır (Harmer vd., 2001). Düşün- olabilir diye düşünüyorum. Benim için en güzel teknoloji temel konu, insanın hayatını kolaylaştıracak ve kendisine çocuklara okunan kitapların resimlerinin bu hayal
onun sadece tek yönde, hep ileriye doğru aktığıdır. Sir sel boyutta zaman algımızın beynimizde nasıl gerçekleştiği her zaman görünmeyen teknolojidir. Ne demek istiyorum? daha doğru ve yakından bakmasını sağlayabilecek anlatılar gücünü ne yönde etkilediğini söylersiniz?
Arthur Eddington (1927) bu sorunu ilk ele aldığında bunun ise görece daha az bilgi sahibi olduğumuz bir konudur. Mesela evimizdeki elektrik sistemini düşünelim. Odamıza ve metotlar üretebilmek. Şimdiye kadar üzerinde uğraştı- İnsan beynine veri gönderen duyular arasında beyni en çok
evrenin temel bir özelliği olup olmadığını merak etmiştir. Olayların öncelik-sonralık sıralamasının algılanması, bunla- girdiğimiz zaman düşünmeden düğmeye basıyoruz ve bir ğım bu tip konuların bana çok faydası olduğu gibi, bir meşgul eden duyumuz görme duyusudur. Hesaplara göre
Temel zik ve matematiksel eşitlikler açısından düşünüldü- rın anılarda depolanması ve çağrılırken her bir anının anda ortalık aydınlanıyor. Bu aydınlığı veren teknoloji şekilde benimle veya “Açık Beyin”le karşılaşan herkesin de tüm duyulardan gelen verilerin %70 kadarını görme bilgisi
ğünde zamanın belirli bir yönü olması için bir sebep yoktur. zamanla ilişkilendirilmesi beynin başta hipokampüs olmak hakkında hemen hemen ortalıkta hiçbir şey görmüyoruz. oldukça faydalandığı ürünler ortaya çıktı. Dolayısıyla eğer oluşturuyormuş. Hâl böyle olunca, görsel bilgi beynimizin
Ancak termodinamiğin ilkeleri ve entropi kavramları bu üzere birçok bölgesinin görev aldığı ve çeşitli nöroileticile- Sadece onunla iletişime geçebilmemizi sağlayan bir kendimizi tanımak istiyorsak, önce bir aynaya bakacağız. işleyişi için çok belirleyici. Belki de o nedenle görüntülü ve
yönler açısından bir fark tanımlar. Termodinamiğin ikinci rin kullanıldığı karmaşık bir süreçtir (Meck, 1996). anahtar var ve tek işimiz o anahtara basmak. Aynı bunun Bu ayna sadece ziksel görünüşümüz değil; bize zihinsel, resimli olan şeyler bizim hemen dikkatimizi çekebiliyor. Öte
ilkesi, düzensizliğin bir ölçüsü olarak tanımlanabilecek gibi eğitimdeki teknolojilerin de mümkün mertebe görün- ruhsal ve duygusal yapımızı da tarafsız bir şekilde göstere- yandan, yazıdan okuduğumuz bir öyküdeki olayları kendi
entropinin kapalı bir sistem için her zaman artacağını Evrendeki en temel kavramlar çoğunlukla zik açısından men nitelikleri konusuna değindiğinizi biliyoruz. Bu mez teknolojiler olmasını ama bunun yanı sıra öğrencinin, bilecek bir ayna olmalı. Ben aslında sadece böyle bir ayna hayal gücümüzle görselleştirdiğimiz bir algı süreci var ve
öngörür. Bu da zamanın yönü ile ilgili gözlemsel bir ölçüt açıklanması en zor kavramlardır. Hâlihazırda evrenin sadece bağlamda “en iyi öğretmen” kavramı size neyi ifade öğretmenin ve tabii ki eğitimin işini kolaylaştırmasını çok olmaya çalışıyorum. buradaki kişisel yaratıcılık ve içsel zenginliğimize hiçbir
sağlar. Hawking (1988) zamanın zyolojik ve psikolojik sınırlı bir bölgesine dair gözlemlerimiz olduğu, kuantum ediyor? Kısaca bilgi çağındaki öğretmen nitelikleri neler- önemsiyorum. Sadece teknolojik yeniliklere yönelik olarak görsel yardımcının ulaşabilmesi mümkün değil. İçsel olarak
okunun da zamanın termodinamik oku tarafından belirlen- mekaniği ve görelilik gibi teorileri geliştireli henüz sadece dir? yapılacak stratejik hamleler çok kalıcı olmuyor. Dolayısıyla Modern dünyanın getirdiği değişen yaşam koşulları kurduğumuz görsel hayaller bizim için çok derin ve benzer-
diğini öne sürmüştür. Ayrıca kozmolojik açıdan evrenin bir yüzyıl geçtiği ve bilince dair tüm perspekti mizin antro- En iyi öğretmen sorusu aslında çok karmaşık bir soru. önce ihtiyaçları belirlemek, ardından da bu ihtiyaçlara insanın belli konulara odaklanmasını ve sebat etmesini siz.Fakat konu bir lm yahut resimlenmiş bir öykü olduğun-
genişlemesi ve kuantum mekaniksel açıdan dalga fonksiyo- pik olduğu düşünüldüğünde insanlığın evrenin doğasını Benim için bir insanın yaptığı herhangi bir işte iyi olabilme- yönelik yeni teknolojileri ehil insanlarla birlikte seçerek zorlaştırıyor. Sebat kavramı çerçevesinde odaklanmayı da artık sizin görsel hayal gücünüz yerine o görsellerin sizde
nun çökmesi , zamanın yönünü tanımlamak açısından birer anlama açısından geldiği nokta umut vericidir ama hala bu sinin en önemli şartı, o kişinin kendi hayatında kendisine bunları eğitime uygulamak çok daha makul ve mantıklı bir geliştirmek için neler önerirsiniz? yarattığı imge ve imajlar var. O nedenle çoğumuz çocukken
ölçüt olarak kullanılabilir. Geri döndürülemez süreçler yapbozda eksik parçaların olduğu açıktır. doğru biçimde liderlik edebilmesi, kendi hayatını kendi yaklaşım olacaktır. Gerçekten bu konuda çok zor zamanlardan geçiyoruz. okuduğumuz bir romanın lm uyarlamasını gördüğümüzde,
(irreversible processes) ve bilgi kaybı (information loss) ile hede eri doğrultusunda yönlendirebilme becerisine sahip Hâlbuki insan sevdiği bir şeyleri yaparken “akış” diye onu pek beğenmeyiz. Zira bizim hayalini kurduğumuz
ilgili tüm bu ölçütler evrenin neden bu şekilde olduğunu olması ve bunların yanında psikolojik esneklik ya da üç Sinan Hocam, zihinsel performansımızı daha üst düzeye adlandırılan bir zihin durumu yaşar. Bu durum içerisinde görselleri bir başkasının zihninde görmek mümkün değildir.
anlamamıza yardımcı olsa da tam bir açıklama sağlamaz. KAYNAKLAR psikolojik istikrar diyebileceğimiz bir becerisinin yüksek çıkarmak için bir eğitim verdiğinizi biliyoruz. Peki, biz konsantre olmak hiçbir zaman problem değildir. Çoğu Eğer hayal gücünün gelişmesini istiyorsak okuma ve
Ancak beynimizin neden zamanın sadece bir yönünü olması gerekiyor. Bütün bu faktörler bir araya geldiğinde, öğretmenler ve öğrencilerimiz için bu konuda neler insan böyle deneyimleri hayatında ara sıra da olsa yaşaya- dinleme hala çok rakipsiz. Sadece son zamanlarda “sesli
hatırladığı ve şimdi kavramına dair kabullerimiz bu süreç- Barbour, J. (2001). The end of time: The next revolution in physics. Oxford ister öğretmen ister mühendis ister pilot isterse ev hanımı önerirsiniz? biliyor. Fakat bu deneyimin bir benzerini işte yahut okulda kitap” gibi uygulamaların öğrenmede bizlere yeni bir kapı
university press.
lerle ilişkilendirilebilir. Bir insanın herhangi bir teknolojiyi en üst düzeyde kullana-
Eddington, A. (2019). The nature of the physical world: THE GIFFORD olsun; bir insanın yaptığı her işi en iyi düzeyde yapabilmesi bilmesinin en önemli şartı, o teknolojinin ne amaçla üretil- yaşayabildiğimiz durumlar daha çok olsaydı eğer, muhte- açabileceğini düşünüyorum. Sonuçta görsel hayal gücü-
Zamanla ilgili en ilgi çekici konulardan biri de şüphesiz LECTURES 1927. (Vol. 23). BoD–Books on Demand. ve yaptığı işten zevk alması mümkün olur. Zaten biz insan- diğini ve teknik detaylarını bilmesidir. Özellikle günümüz melen birtakım süreçlere veya hede ere yıllar boyunca müzü bize bırakan her uyaran, zihnimizi çalıştırmamıza
sayısız bilim kurgu kitabına ve lmine konu olmuş olan Einstein, A. (1905). On the electrodynamics of moving bodies. Annalen der lar özellikle genç yaşlarımızda sözel bilgiden ziyade davra- insanının kendi zihninin işlevsel sınırları ile ilgili çok yeterli ve odaklanıp harikalar yaratabilen insanların sayısını da bir vesile oluyor.
zaman yolculuğudur. Geçmişe gidip değişiklikler yapmanın physik, 17(10), 891-921. nışsal kalıplardan yola çıkarak öğrendiğimiz için, kendini doğru bilgiye sahip olmadığını görüyorum. Aslında benim hayli artırabilirdik. İnsan etrafından görerek öğrenir. Özellik-
bugünü nasıl etkileyeceğini düşünmek hepimizin deneyim- Einstein A. (1916). Die Grundlage der allgemeinen relativitätstheorie . Ann yaptığı işten dolayı son derece iyi hisseden ve kendini yapmaya çalıştığım en temel şey, insan zihninin evrimsel le çevresinde yaratıcı, üretken, yaptığı işten keyif alan ve Son olarak dergimiz aracılığıyla okurlarımıza iletmek
lediği bir olgu olduğundan bu konunun bilimsel bir temele Phys., 354, 769–822. gerçekleştirme yolunda olan bir eğitmeni, sadece bilgi tarihçesi üzerinden ne için evrilmiş olduğunu doğru bir şekilde kendi akışı içinde yaşayan insanlar görebilirse; genç istediğiniz bir mesajınız var mıdır?
oturtulabileceği üzerine tartışmaların popülerliği anlaşılabi- Everett, H. (1957). The Theory of the Universal Wavefunction, Thesis, veren bir insan olarak değil aynı zamanda hayatımızda anlatarak günümüz dünyasında bu zihni en verimli biçimde zihinler böyle bir yaşam tarzını çok daha kolay oturtabilir. Belki şu olabilir: Hayat hiç de o kadar karmaşık bir konu
lir. Ancak bu tema çoğu eserde en temel mantık kurallarını Princeton University Press. örnek bir lider olarak görme eğilimimiz de olacak. Bundan kullanmanın yollarını paylaşmaya çalışmak. Elbette ki bunu Yoksa sadece örnekler vererek yahut beynin zyolojisini değildir. Tüm bitkiler, mantarlar ve hayvanlar; herhangi bir
dahi altüst edecek şekilde kullanılmaktadır (Kaku, 2008). Harmer, S. L., Panda, S., & Kay, S. A. (2001). Molecular bases of circadian dolayı iyi öğretmen, hayatından memnun yani hayatındaki yaparken kişisel olarak uygulayabileceğimiz birçok teknik, anlatarak insanlarda böyle bir davranış verimini oturtmak eğitim almaya ihtiyaç duymadan hayatı harika biçimde
Örneğin çoklukla zaman yolculuğu yapan kişinin bedeni ve rhythms. Annual review of cell and developmental biology, 17(1), 215-253. seçimlerine razı bir insan olmalı. Benim ilk başta söz ettiğim alabileceğimiz birçok bilgi olsa da bazı durumlarda uzman pek mümkün değil. Bence herkesin kendi hayatını kendi yaşarlar. Fakat insanlar, yani bizler; ne olduğunu unutan tek
zihni değişmeden kalmaktadır. Fizik açısından ise zaman Hawking, S. W. (1988). A Brief History of Time: From the Big Bang to Black bu husus, hem kendimle hem de başkaları ile ilgili olarak yardımına ihtiyaç olabilecek kısımlarla karşılaşabiliyoruz. “akış”ına uygun şekilde düzenlemeye çalışması; hayatında canlı olduğumuz için kendimizi bulma süreçlerimize ömür-
yolculuğu evrenin doğasına dair mevcut bilgilerimiz ışığın- Holes. Bantam Books. hep en önemli kriter olmuştur. Tabii ki burada bütün yükü Hangi durumlarda bir uzmana ihtiyacımız var, hangi durum- hoşlandığı, üretkenleştiği ve yaratıcı olduğu fırsatları ler harcıyoruz ve pek de başarılı olamıyoruz. Bu nedenle
da çoğunlukla olanaksız kabul edilir ancak bazı teorilerde Hossenfelder, S. (2022). Existential Physics: A Scientist’s Guide to Life’s kişisel olarak öğretmenin sırtına yüklemek de büyük bir larda sorunumuzu kendimiz çözebiliriz, bunu ayırt etmek artırması, hepimize iyi gelecek. Özellikle de gençlerimize… kendimizi anlama ve hayatımızı anlamlandırma konusunu
en azından matematiksel bir olasılık olarak ortaya çıkmak- Biggest Questions. Viking, 1-22. haksızlık olacaktır. Öğretmenin önemini takdir eden, öğret- için de muhakkak insan zihninin temel işleyiş mekanizmala- ciddiye almamız lazım. Bunu yaparken de herkesten önce
tadır. Uzay zamanı bükerek evrenin dokusunda kısa yollar Kaku, M. (2008). A Scienti c Exploration into the World of Phasers, Force menin çalışma ortamında yapacağı iyileştirmelerin doğru- rına dair birtakım bilgilere sahip olmamız lazım. Açık beyin “Değişen Be(y)nim” kitabınızda beynin yeni durumlara kendi anlam çerçevemizi sağlamlaştıracak öz becerileri
oluşturan solucan deliklerinden, ışıktan hızlı hareket eden Fields, Teleportation, and Time Travel. Doubleday. dan eğitimin iyileştirilmesi anlamına geldiğini fark eden olarak temelde yapmaya çalıştığımız şey; karmaşık gözü- uyumlanabilmesi sayesinde sürekli gelişebildiği gerçe- geliştirmeyi öne almamız gerektiğini düşünüyorum. Biz
parçacıklar olan takyonlara kadar zaman yolculuğunun Lewis, D. (1976). The paradoxes of time travel. American Philosophical karar vericiler ve yöneticiler de öğretmenin mesleki kalite- ken bilimsel terminolojinin arkasındaki çok önemli bilimsel ğini görmekle beraber rutine düşmek ve sınırlarımıza kendimizi bulursak, birçok kişinin de kendisiyle buluşması-
olası olduğu pek çok teorik çerçeve çizilmiştir. Çoğu zaman Quarterly, 13(2), 145-152. sine çok belirgin katkı yapma şansına sahiptir. Ayrıca günü- bilgileri, her meslek grubundan ve yaştan insana olabildi- hapsolmanın da beynimize büyük zarar verdiğini anlamış na güzel bir örnek oluşturabiliriz.
bilim kurgunun sınırında yer alan bu kirlerin karşılaştığı en McTaggart, J. E. (1908). The unreality of time. Mind, 17(68), 457-474. müzde bu bilgi çağında belki de özellikle öğretmenler için ğince anlaşılır ve hayatta uygulanabilir bir tarzda paylaşma- oluyoruz. İFA (İnsanın Fabrika Ayarları) serisinin üçüncü
temel güçlük, bu türden bir yolculuğun yol açabileceği Meck, W. H. (1996). Neuropharmacology of timing and time perception. ekstra bir yetkinlik dizisi daha eklemek lazım. Günümüzde- ya çalışmak. kitabında da sınırlarımızı aşmanın bazı ipuçlarını veriyor- Değerli Sinan Hocam; dergimiz adına, kıymetli vaktinizi
paradokslardır. Zaman akışında yaşanacak bir değişikliğin Cognitive brain research, 3(3-4), 227-242. ki bu bilgi yağmuru içerisinde özellikle gençlerin doğru sunuz. Buna göre içsel yolculukla sınırları aşmak bize ayırdığınız için çok teşekkür ederiz. Bizler için çok
ileride zaman yolculuğunu ortaya çıkaran şartları ortadan Minkowski, H. (2013). Space and Time: Minkowski's papers on relativity. bilgiyi nasıl arayıp bulabileceklerini, belli bir bilgi alanında Deneyimlerinizden yola çıkarak insanın kendini tanıma- mümkün müdür? keyifli bir röportaj oldu. Saygı ve sevgilerimizle…
kaldırması kaçınılmaz olarak döngüsel paradokslara yol Minkowski Institute Press. araştırma yaparken konsantrasyonlarını nasıl kontrol edebi- sının öneminden bahsediyorsunuz. Sizce insanın kendi- Sadece mümkün değil, zorunlu. Zira bir insan, mesela Ben çok teşekkür ederim :)
antik dönemden başlayarak eğitimde bazı sistematikleşme düzenler ancak amacı olmayan şeyleri de öğrenene bağlı zanımı sınıfta, okulda ya da okul dışı ortamlarda işleyebilir. me ortamlarında drama vb. dersler açılmıştır. Üniversite ve
çabalarını beraberinde getirmiştir. Öğrenme ve öğretim olarak öğretir ya da öğrenen kendi öğrenir denilebilir. Okul dışı öğrenme ortamlarında eğitimde yaratıcı drama- sivil toplum kuruluşları dışında da örneğin TÜBİTAK bilim
kavramları bu dönemde so stler, eğitimciler, bilim insanla- Basitçe o anla ya da durumla öğrenme anında başa çıkabil- nın kullanımını 1900’lerin başında yöntemin daha ilk kampları/okulları projelerinde bazı başlıklarda dramanın
rı, sanatçılar sayesinde belli noktaya getirilmiş hatta bir mek için oluşturulmuş bir öğrenme şeklidir. Günümüz yapılandığı zamanlarda görmek mümkündür. Dramada zorunlu yöntem olarak bulunmasını ve okul dışı öğrenme
nevi bugünlerin temeli atılmıştır. Sonrasındaki klasik postmodern eğitiminde öğrenmelerin gitgide bu noktada mekân sınırlaması olmaması ve yukarıda sayılan özellikleri ortamlarında drama yönteminin kullanılmasını sağlamıştır.
dönemle ise okul kavramı daha çok kuramsallaşma döne- yoğunlaşacağı öngörülmektedir. Çünkü bağımsız öğrenme sayesinde dünya genelinde birçok okul dışı çalışmada işe Son yıllarda MEB öğretim programlarında yapılan düzenle-
mine girip yüzyılları kapsayan eğitim-öğretim bakış açısı modellerine daha fazla ilgi duyan öğrencilerin yatkınlıkları koşulduğu bilinmektedir. Bu noktada farklı mekânlarda melerle özellikle örgün eğitim kurumlarında müze eğitimi
oluşturulmuştur. Modern dönemde ise hem teknoloji hem da bu yönde artmıştır. Örneğin alfa kuşağı insanlar non-for- çalışmaların başlangıcı olarak dramanın da ilk örneklerinin çalışmaları, resim-iş, sosyal bilgiler, hayat bilgisi vb. birçok
de sosyoekonomik yapılardaki değişimlerle eğitim-öğre- mal öğrenmeleri drama, sosyal deneyler, sosyal medya, görüldüğü İngiltere’yi söylemek doğru olacaktır. San dersin içeriğine entegre edilmiştir. Bununla bağlantılı
tim tam sistemli ve spesi k derinleşmeleri barındıran ana metaverse vb. yöntem ve araçlarla benimsemeye başla- (2018) okul ve müze ilişkisinin ilk olarak 1894-95 yıllarında olarak da bazı eğitim fakültelerinde müze eğitimi dersleri
ve yan bilim dallarıyla kendini üst seviyede dünyanın en mıştır. İngiltere’de açılan Haslemere Müzesi ile ortaya çıktığını seçmeli olarak görülmeye başlamış ve nihayetinde
önemli bilim alanı haline getirmiştir. Postmodern dönemle belirtmiştir. Eğitimde yaratıcı dramanın kullanımı sınıf içi 2018-2019 eğitim-öğretim yılıyla beraber de tüm fakülte-
beraberse eklektik yaklaşımlarla eğitim öğretim tekrar Rastlantısal(tesadü ) öğrenme ise öğretmen tarafından öğretim çalışmalarının dışında 20. yüzyılda okul dışı ortam- lerde yetkin öğretim elemanı bulunması dâhilinde seçmeli
tümel bir hal alıp okulun içinden hayatın sokaklarına hatta oluşturulmamış, planlanmamış rastgele olarak öğrenme larda özellikle galeri ve müze eğitimi çalışmalarıyla İngilte- ders olarak programda yer alması için olanak sağlanmıştır.
uzayın derinliklerine kadar kendine yer bulmaya çalışmak- anında ortaya çıkan öğrenmelerdir. Yazının başında bahse- re’de başlasa da yaratıcı dramanın eğitimde kullanımına Görülmektedir ki eğitimde yaratıcı drama yöntemi ülkemiz-
tadır. Günümüzde bireysel öğrenmenin ve yapılandırmacı- dilen en ilkel öğrenme şeklimizdir diyebiliriz. Yaşamımız Almanya ve Amerika’da da okul dışı öğrenme ortamı de ve dünyada okul dışı öğrenme ortamlarında önemli bir
lık gibi kavramların tüm dünyada ön plana çıktığını boyunca basit düzeydeki birçok öğrenmemizi bu şekilde çalışmalarında sıklıkla rastlanmaktadır. Bu uygulamalar, yere sahiptir.
görmekteyiz. Özellikle bu iki kavram öğrenme şekillerimizi yaparız. İnsanoğlunun en eski ve en doğal öğrenme müze gezilerinin alışılagelmiş doğrudan gezme, gezdirme,
ve mekânlarımızı doğrudan etkilemektedir. şeklidir. Örneğin bir kişiyle tanıştığımızda ondan alacağımız uzman eşliğinde gezme vb. uygulamalara göre daha Bu noktada öğretmenlerin okul dışı öğrenmelerde kullana-
bilgiler tesadü olarak öğrenmemize sebep olur. Bir öğren- bilecekleri yöntemler için hizmet içi eğitimlere, projelere ya
Örneğin 20. yüzyılın başlarında okul bahçesi, laboratuvar- me amacı taşımadan oluşan bir öğrenme şeklidir. anlamlı, kalıcı ve nitelikli geçmesi için yapılmaya başlanmış- da özel kurslara katılarak kendilerini geliştirmeleri öğrenci-
lar, kütüphaneler, eğitim-öğretim bahçeleri ve işlik/atölye- tır. Son yüzyılda eğitim bilimlerinde ve müzecilik anlayışın- lerin çok yönlü gelişimlerini destekleyecektir. Çünkü okul
ler sınıf dışı ortam sayılırken günümüzde sınıf dışı ortam İnformal öğrenme ortamı ise yukarıda bahsedilen bu da gelişmelerle başlı başına bir alan olarak müze pedagoji- dışı öğrenme ortamlarının belki de en önemli etkisi
denilince daha çok halka açık parklar, bahçeler, müzeler, öğrenmelerin dışında bir kavramdır. İnformal öğrenme; si/eğitbilimi kavramını ortaya çıkmıştır. eğitim-öğretime dâhil olan bireyler kadar o alanlarda bil il
sergiler, galeriler, doğal yaşam alanları, milli parklar, tema okul, sınıf, okul bahçesi, laboratuvar vb. yalıtılmış ortamla- Dünyadaki bu bakış açısıyla müze eğitimi ve eğitimde bulunan, gezen, çalışan bireylerin de bu eğitimin bir parça-
parkları, hayvanat bahçeleri, sokaklar vb. düşünülmektedir. rın dışındaki tüm öğrenme ortamları için kullanılabilmekte- yaratıcı drama çalışmaları öncelikli olarak müze, galeri ve sı, izleyicisi hatta bazen katılımcısı olmalarına olanak sağla-
Sınıf/okul dışı öğrenme ortamı olarak sayılan bu mekânlara dir. Örneğin günlük yaşamda karşılaştığımız bir sokaktan, sergilerde görülse de okul dışı diğer ortamlarda da bu maktır. Bu bakış açısıyla bakıldığında öğretmen, okul dışı
informal öğrenme ortamları da denmektedir. Milli Eğitim parktan, meydandan, heykelden veya özel izinle girilen yöntemin kullanılması ve eğitimlerin uygulanması fazla öğrenme ortamlarında eğitim öğretim yaptığında tüm
Bakanlığının ilköğretim Kurumları Fen Bilimleri Programın- müze ya da deney ortamlarına kadar pek çok yeri kapsa- taşındığı durumlarda böyle bir emek harcamadan doğal Eğitimde yaratıcı drama yöntemi, San (1990) tarafından zaman almamıştır. Ülkemizde 1990’lardan beri eğitimde halka yönelik bir eğitime imza atmaktadır. Bu etkinin olma-
da (3.-8. Sınıf) (2018), informal öğrenme ortamlarından maktadır. yollarla öğrenenin dikkati çekilmekte, motivasyonu sağlan- şöyle tanımlanmaktadır: “Doğaçlama, rol oynama vb. yaratıcı drama yöntemini merkeze alarak yapılan müze ve sının belki en önemli sebeplerinden biri de eğitimde yaratı-
(müzeler, botanik bahçeleri, bilim merkezleri, hayvanat Öğretmenler artık sınıfa ya da okula bağımlı değil kazanı- maktadır. Öğrenen bu noktada hem planlanan öğrenmele- tiyatro ya da drama tekniklerinden yararlanılarak bir grup okul dışı öğrenme ortamlarına yönelik birçok kitap, tez, cı drama uygulamalarında yer alan doğaçlama, eğlenerek
bahçeleri, planetaryumlar, doğal ortamlar vb.) yararlanıl- ma, kavrama bağlı olarak farklı mekân arayışı içine girmiş- ri hem de kendi istediği öğrenmeleri bir arada gerçekleşti- çalışması içinde bireylerin bir yaşantıyı, bir olayı, kimi makale ve araştırma projelerine rastlanmaktadır. Müze öğrenme ve oyunların eğitim grubu dışındakiler tarafından
ması tavsiye edilmektedir (Elmas, Aslan & Hakverdi Can, lerdir. Çağdaş öğretmenler hem zik, kimya, biyoloji, rebilmektedir. Yani informal ortamlarda (okul dışı) öğren- zaman bir soyut kavramı ya da bir davranışı, eski bilişsel eğitimi, müzecilik ve eğitimde yaratıcı drama ile ilgili olarak da ilgi çekici görülmesidir.
2021). meler informal, nonformal, tesadü ve formal öğrenmeleri örüntülerin yeniden düzenlenmesi yoluyla ve gözlem, Çağdaş Drama Derneği (ÇDD) başta olmak üzere çeşitli
matematik gibi alanları, doğrudan doğanın içinde bu
İnformal öğrenme ortamları ve informal öğrenme kavram- olguları inceleyerek yaşantı haline getirmek hem de sosyal bir arada sunabildiği için birçok açıdan klasik öğrenmelere deneyim duygu ve yaşantıların gözden geçirildiği oyunsu üniversiteler, Milli Eğitim Bakanlığı gibi kurum ve kuruluşlar KAYNAKLAR
üstünlük sağlamaktadır. Türkmen vd. (2016) çalışmalarında
ları bazen karıştırılmaktadır. Rogers(1992), öğrenmeyi bilimlerden tarih, coğrafya, edebiyat gibi alanları okul dışı informal öğrenme ortamları için iki ana etkinin altını süreçlerde anlamlandırması, canlandırmasıdır.” Günümüz- ulusal/uluslararası sempozyumlar, konferanslar, seminerler Adıgüzel, H. Ö. (2000). Eğitim bilimlerinde (Güzel sanatlar eğitiminde) bir
formal, informal öğrenme, non-formal öğrenme ve rastlan- ortamlarda öğrencilerine yaşatarak öğrenme fırsatını, klasik çizmektedirler. Bunlar bilginin uzun dönemli etkisi/kalıcılığı de Türkiye’de geçerli olarak kullanılan ismi “eğitimde ve çalıştaylar düzenlemişlerdir. Bu çalışmaların ilki Antal- uzmanlık alanı olarak kültür pedagojisi. [Yayımlanmamış doktora tezi].
tısal öğrenme şeklinde dört başlıkta incelemiştir. sınıf öğrenmelerine göre daha nitelikli bir öğretim yolu ve öğrenmeyi destekleyici etkisidir. Dünya genelindeki yaratıcı drama” olmasına karşın, Adıgüzel’in (2013) de ya’da T.C. Kültür Bakanlığının katkıları ile Uluslararası Ankara Üniversitesi.
olarak görmektedirler. Bu noktada önemli olan şey ise son belirttiği gibi kavram alan yazında “drama, yaratıcı drama, Amatör Tiyatrolar Birliği’nin (International Amateur Theatre Adıgüzel, Ö. (2013). Eğitimde yaratıcı drama. Pegem Akademi.
Formal öğrenme başlığında öğrenci ve öğretmende kasıtlı yüzyıl içinde yaparak yaşayarak öğrenme anlayışına uygun çalışmalardan da örnekler vererek yazarlar, öğrenen birey- eğitimde yaratıcı drama, eğitsel drama, eğitimde drama” Association-AITA/IATA) 1992 yılında yapılan “Dünya Çocuk-
olarak yapılan davranışlar gözlemlenmektedir. İki taraf da yöntem ve tekniklerin öğrenme ortamları için geliştirilmesi- lerin bu ortamlarda öğrenme motivasyonlarının arttığını vb. şekillerde dile getirilmektedir. Kavrama ilişkin adlandır- ların Tiyatroları Festivali 2”de gerçekleştirilen “Müzede Elmas, C. , Aslan, O. & Hakverdi Can, M. (2021). Fen bilgisi öğretmen
eğitim-öğretim konusunda belli izlekleri yerine getirmek dir. Bu noktada özellikle eğitimde yaratıcı drama gibi ortaya koymuştur. Diğer etki olan kalıcı öğrenme için de malar farklı olsa da genel olarak tanımlamaların nitelik ve Drama” atölyesidir. Bu çalışma Antalya Arkeoloji Müzesinde adaylarının informal öğrenme ortamları hakkındaki görüşleri: MTA gezi
örneği. İnformal Ortamlarda Araştırmalar Dergisi, 6 (1), 24-42. https://dergi-
için sözlü/sözsüz, yazılı/yazısız bir anlaşma yaparlar. Örne- yöntemler öğretmenlerin farklı alanlarda, mekânlarda ve özellikle yaparak yaşayarak öğrenme temeline dayanan kapsam bakımından aynı olduğu söylenebilir. Milli eğitim uluslararası eğitmenler (Bernd Ruping – Almaya, Anna park.org.tr/tr/pub/jrinen/issue/63074/738225
ğin öğretmenlerimizin aldığı hizmet içi eğitimler genellikle farklı kazanımlara uygun çalışmasına olanak sağlayacak çalışmaların bireyler için anlamlı öğrenmeleri beraberinde kitaplarında genellikle “drama” sözcüğüyle kendine yer Jeppesen – İzlanda, Richard Finch - İngiltere) yönetiminde Erem, E. (2015). Görsel sanatlar eğitimi ve drama. okul öncesinden ilköğre-
bu şekildedir. getirdiğini belirtmiştir. Orion ve Hofstein (1994) ise bulan eğitimde yaratıcı drama yöntemi, bir sanat dalı gerçekleştirilmiştir (Adıgüzel, 2000). 1995’te ise ÇDD 6.
şekilde evrimleşmiştir. time kuramdan uygulamaya drama. T. Erdoğan (Ed). Eğiten Kitap.
İnformal öğrenme ise eğitimci tarafından tasarlanan ama informal öğrenme ortamlarında olması gereken özellikleri olarak ortaya konulan tiyatro/drama ile karıştırılmaması Uluslararası Eğitimde Drama Semineri’nin başlığını Erem, E. (2019). Farklı mekanlarda drama uygulamaları. T. Erdoğan, E. Erem
yedi başlıkta ele almıştır (akt. Türkmen vd., 2016). Bunlar;
öğrencinin bildiği veya doğrudan hede ediği bir öğrenme Öğrenen açısından bakıldığında doğa ya da özel alanlar yaparak yaşayarak öğrenmeyi, açık uçlu öğrenme süreleri- açısından tam adıyla yazıda yer almıştır. “Drama, Maske, Müze” olarak belirlemiş ve birçok müze (Ed), Eğiten Kitap.
söz konusu değildir. Örnek olarak reklamlar bu başlık için (müze, ören yeri, galeri vb.) bireyin öğrenme motivasyonu- ne olanak sağlayabilmesi, eğlenceli, gönüllü öğrenme, Öncelikle bireysel öğrenmeyi ve grupla beraber yaşantısal eğitimi ile eğitimde yaratıcı dramayı birleştiren atölye, Erem, E. (2019). Sınıf öğretmeni adaylarının seçmeli müze eğitimi dersine
uygundur. Örgün ve yaygın eğitim noktasından bakılınca nu sosyal ve duygusal açıdan olumlu yönde etkilemektedir. öğrenenin kontrol edebileceği öğrenme durumları, öğrenmeyi merkeze alarak kendini gösteren eğitimde çalıştay, toplantı yapılmıştır. 1995’teki bu uluslararası ilişkin görüşleri. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Pamukkale Üniversitesi.
informal öğrenmede öğreten kasıtlı, öğrenen kasıtsızdır Bu durum öğrenmenin klasik mekân ve öğrenme stillerine problem çözme süreçlerinde ardıllık beklenmemesi ve yaratıcı drama yönteminin temeli “bireyler arası iletişim, seminerle de müze, müzecilik, müze eğitimi ve eğitimde Rogers, A. (1992). Adults learning for development. Cassell.
denilebilir. Yani öğrenci öğrenme yaşantısının içinde göre daha kalıcı ve anlamlı olmasını sağlamaktadır. Bunun amaca uygun olarak öğretmen-öğrenci arasındaki bağın etkileşim, özgün bilgi üretimi, empati becerisi artışı, yaratı- yaratıcı drama ilişkisi kurulmuştur. Bu seminerden sonra San, İ. (1990). Eğitimde yaratıcı drama. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri
öğrenmeye başlar. İnsan doğası gereği de öğrenme davra- yanında sınıf dışı öğrenme ortamlarının bir diğer etkisi ise oluşturulmasıdır. Bu yedi şart öğrenme ortamlarında klasik- cılık, inovasyon, spontanite (kendiliğindenlik), eğlenceli ülkemizdeki makalelerde, tezlerde, projelerde müze Fakültesi Dergisi, 23(2), 573-583.
nışını yaşayarak gerçekleştirir. kullanılan çağcıl yöntemlerle birlikte daha öğrenen eğitimi ya da okul dışı ortamlarda drama gibi çalışmalar San, İ. (2018). Yaratıcı drama ve müze-sanat eğitimi. Yeni İnsan Yayınevi.
merkezli, esnek planlarla, grup öğrenmelerle vb. disiplinle- likten uzaklaşmayı ve öğrencinin öğrenme sürecinin bir öğrenme” gibi kavramlara dayanmaktadır. Bu kavramlar sıklıkla görülmeye başlanmıştır. Çeşitli üniversitelerde
Non-formal öğrenme ise informal öğrenmeye benzer rarası öğrenmeyi tetiklemesidir. Okul içi ortamlarda parçası olmasını sağlayacaktır. Sayılan yedi şarta bakıldığın- ışığında eğitimde yaratıcı dramanın dört ana bileşeni doğrudan yüksek lisans programları (Örneğin Ankara Türkmen, H., Topkaç, D. D., & Yamık, G. A. (2016). İnformal öğrenme
ancak öğrenci ve öğretmenin rollerinin değiştiği bir öğren- öğrenende merak oluşturmak ya da dikkati çekmek daha da informal öğrenme ortamları için eğitimde yaratıcı vardır. Bu bileşenler öğretmen/eğitimci, grup/öğrenciler, Üniversitesi Disiplinlerarası Müze Eğitimi Anabilim Dalı ortamlarına yapılan gezilerin canlıları sını andırılması ve yaşadığımız çevre
konusunun öğrenilmesine etkisi: tabiat tarihi müzesi ve botanik bahçesi
me şeklidir. Öğretmen, öğrenme alanlarını/durumlarını zor, emek gerektiren bir hâl alırken öğrenmenin dışarı dramanın tamamen uygun bir yöntem olduğu aşikardır. konu ve mekândır. Öğretmen öğrencileriyle bir konuyu/ka- gibi) ya da programın içinde müze eğitimi, okul dışı öğren- örneği. Ege Eğitim Dergisi, 17(1), 174-197.