Page 187 - Şehrimiz İzmir
P. 187
İZMİR VE ÇEVRESİ AĞIZ ÖZELLİKLERİ
Ağız; aynı dil içinde ses, şekil, söz dizimi ve anlamca farklılıklar gösterebilen, belli yerleşim bölgelerine veya sı-
nıflara özgü olan konuşma dili olarak tanımlanabilir. Ağız özelliği bir dilin bölgeler arasında küçük farklar göstererek
o dilin zenginleşmesine katkı sağlar.
İzmir’in merkezinde diğer illerde kullanılmayan birçok kelime yer alır. Son zamanlarda diğer illerden alınan göç-
lerle gelenler kendi ağız özelliklerini yansıtsa da İzmir’e ait olan kelime ve söyleyişler yaygın bir şekilde kullanılır.
Örneğin diğer illerden farklı olarak simide “gevrek”, çekirdeğe “çiğdem”, çocukların oyun aracı olarak kullandıkları
miskete “meşe”, domatese “domat”, incire “yemiş”, mutfak tezgâhına “bango” denmesi İzmir’e ait söyleyiş farklı-
lıklarından bazılarıdır. Ayrıca İstanbul Türkçesinde “geliyorum” şeklinde kullanılan fiil, İzmir’de genellikle “geliyom”
şeklinde kısaltılarak söylenir. Şehir merkezinde çok fazla ağız özelliği görülmese de ilçelerde ağız ve söyleyiş fark-
lılıkları göze çarpar. Özellikle Ödemiş, Kiraz ve Beydağ ilçelerinde İzmir ağzının özellikleri görülür. Birkaç örnek
vermek gerekirse Ödemiş ve çevresinde halk dilinde “artık, bundan böyle” manasında kullanılan “gayrı” sözcüğü-
nün “gari, garik” olarak söylenmesi; “bana ve sana” sözcüklerinin “bene, sene” şeklinde söylenmesi; “Kocapazarı”
sözcüğünün “Gocubazarı” şeklinde söylenmesi bu duruma örnek olarak verilebilir.
Bu bölgelerin dışında özellikle Bergama ilçesi ve çevresinde yaşayan Yörüklerin kullandığı farklı bir ağız da bu-
lunur. Bu bölgede bazı kelimeler Eski Türkçede olduğu gibi kullanılmaktadır. Örneğin “olmak” fiili “bolmak”; “evvel”
sözcüğü “evekten” ya da “övekten”; “yürü” fiili “yörü”; “yalnız” sözcüğü “yalınız” şeklinde kullanılmaktadır.
İzmir ve çevresinde kullanılan yöresel birçok kelime mevcuttur. Onlardan bazıları aşağıdaki tabloda verilmiştir:
İzmir’de Kullanılan Yerel Kelimeler
Yerel Dilde Genel Dilde Yerel Dilde Genel Dilde
Acasız Acil Kelbaş Karnabahar
Allah beşirana Şaşkınlık ifadesi Küfe, orta boy
Kelter
Çok ağlayıp sızlayan, eziyet eden çocuk için sepet
Amallı
kullanılır. Kompir Patates
Annaç Karşı taraf Göçmen,
Macır
Appak Temiz, pak muhacir
Çemkirmek Üzerine gelip bağırmak Mahna Bahane
Çıtır Kibrit Nerede, neyi
Paldımsız konuşacağını
Leblebi, nohut ya da küçük patates gibi şeyler
Bebbe/Beppe bilmeyen kişi
için kullanılır.
Piron Yemek çatalı
Çakıldak Taze fasulye
Saksak Yapışkan
Deppek düppek Düşecek gibi yürümek
Kasvetli,
Dıkım Lokma Sıklat
bunaltıcı hava
Engücü Eninde sonunda
Şımşırık Çok ıslanmış
Evlek Bir ev yapılabilecek kadar genişlikte olan arsa.
Şırkmak Ezmek
Eyyambohur/ Ağustos ayının ilk günlerinde suya girenlerin Tinsirmek Hapşırmak
ehembohur cildinde lekelerin oluşacağına inanılan dönem.
Tosba Kaplumbağa
Gıdım Çok az
Üngü/ünkü/önkü/enki Şu
Harım Küçük ev bahçesi
Ünnemek Çağırmak
Herek Sırık
Yağşırmak Yalan uydurmak
Hoyn “Buraya bak!” anlamındaki ünlem
Yılık, çarpık,
Imsık Hiçbir işe karışmak istemeyen, içedönük Yantır
eğri
Ingastan/İngastan Yalancıktan Yılık Eğri
İğlek Olgunlaşmadan dökülen meyve Yünmek/Yumak Yıkamak
İlahna/İnahla Lahana Zıngıldamak Titremek
185
