Page 27 - akademi 2 e dergisi

min üretim araçları ve onun yarattığı ilişkiler tarafından
şekillenir. Bu dönemlerin yapısını oluşturan üretim araçları
ve ilişkileri bir süre sonra yeni bir dönemin altyapısını
hazırlar. Nasıl ki sanayi toplumuna geçişin “motoru” olma
işlevini buharlı makineler üstlenmiş ise bilgi toplumuna
geçişi de bilişim teknolojisinin temelindeki bilgisayarlar
gerçekleştirmiştir (Erkan, 1998). İnsanlar ve insanların
oluşturdukları farklı yapılar arasındaki bilginin dolaşımı,
sanayi çağının ürettiği bilgi iletişim teknolojileri yoluyla
daha kolay hale gelmiştir. Üretilen malların dolaşımından
daha hızlı olması ve daha stratejik bir öneme sahip olması,
bilginin değerini artırmıştır.
Bilgi toplumuna geçişte stratejik kaynak, sanayi toplumun-
daki sermaye değil, bilgidir (Tonta ve Küçük, 2005). Bu
kaynağın odağında olduğu yeni bir toplumsal ilişkiler
sistemi kendini gittikçe artan bir şekilde göstermektedir.
Drucker (1997) yeni sistemin bilgi ve enformasyon serma-
yeli ve eğitimle desteklenen bir sistem olacağını, gelenek-
sel kaynakların yerini enformasyon ve bilginin alacağını
öngörmektedir. Bu yeni sistem örgütleri de etkilemektedir.
Bilgi toplumunun örgütleri “sorumluluğa dayalı bir düzen”
gerektirmektedir. Bilgi toplumu örgütleri, kendi iç örgüt-
lenmesini, güç-hiyerarşi ve komuta yerine, uzmanlık-görev
ve sorumluluk üzerine oturtmak durumundadır (Erkan,
1998). Örgütleri ve dolayısıyla toplumları etkileyen bu
denli önemli bir yere sahip bilginin ne olduğuna ilişkin bazı
yaklaşımlara değinmek gerekir.
Bilgi Taksonomisi
Nonaka (1994) bilgiyi, geleneksel epistemolojinin bilgi
bakıma düzenlenmiş veri şek
tanımı olan “doğruluğu kabul edilmiş inançlar” olarak
aşama, enformasyonun kişise
tanımlamaktadır. Sağsan ve Yücel (2010) bilgiyi; ziksel
hali olan bilgidir. Bilgi,
süreç, veri, enformasyon, bilgi, akıl basamağından oluşan
yaşamları boyunca öğrendikl
beş aşamalı bir karar verme süreci olarak sını andırmışlar-
kazandıklarının toplamıdır.
dır. Tuomi (1999) bilgiyi; veri, enformasyon, bilgi, akıl, irfan
aşamasını oluşturmaktadır v
olarak açıklamıştır. Earl (1994) ise örgütsel açıdan bakarak
bilgiyi başka bir alana taş
bilgiyi olaylar, veri, enformasyon, bilgi olarak basamaklan-
yeteneği olarak bilinir. Ya
dırır. Bu süreçte veri üretmek için örgütsel olaylar ifade
anlamda, içerisine enformas
edilir, toplanır ve işlenir. Veri ayrıca, işlenir, sunulur ve
bir disiplin olmakla birlik
yorumlanır; böylece enformasyon üretilir. Enformasyon
oluşturma sürecindeki tekno
daha sonra test edilir, doğrulanır ve kodlanarak bilgiye
dir (Sağsan, 2002).
dönüşür (akt. Tuomi, 1999). Bir diğer taksonomik yapılan-
dırmayı Barutçugil (2002) yapmıştır. Yazar, bilgi spektrumu-
Polanyi (1966) “Söylediğimi
nu dört aşamada ele almıştır. Birinci aşama veridir ve
demiştir. Polanyi bilgiyi i
kurumsal amaçlara bağlı olarak işlemlerin yapılandırılma-
bilgi. Açık ya da kodlanmış
mış bir biçimde kaydedilmesi şeklinde tanımlanmaktadır.
iletilebilir bilgi anlamı
MAKALE Tarih boyunca yaşanan önemli toplumsal değişimler, döne- İkinci aşama ise en
nörogelişimsel diye tanımladığımız tipteki DEHB gibi bilir kaç kişide, DEHB ya da özgül öğrenme güçlüğü vb.
tanılarda, normallikle anormallik arasındaki ayrım kategorik nörogelişimsel bozukluk olanlar vardı. özellikleri, depresyon, ve d
değil, boyutsaldır. Bir tür sıskalık-zayı ık-normal kilolu- bildirilen sorunlar.
luk-ha f kiloluluk-balık etlilik vs. obeziteye kadar giden bir Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, çok değişik
kilo meselesi olarak düşünün. Birden bir şey bitip öbürü etkenlere bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Her ne kadar bu Söz eğitim konusuna gelmişke
başlamıyor. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu bozuklukta mekanizma biyolojik olsa da tetikleyicileri ve bağlamında, karar alma sürec
yapmış, fakat bilginin oluşturulması ve paylaşımı konusuna gibi doğrudan sisteme müdahil kişiler yanında, dolaylı Okullar tüm süreçlerinde bilgiyi elde eden, kullanan, okul normallikle çok iç içe, normallikle devamlılık halinde olan yatkınlık kaynakları sosyal ya da ekonomik olabiliyor. Daha durmak istiyoruz. Çeşitli ça
gerekli önemi vermemişlerdir (Fullan, 2002). Bilgi üretebil- olarak okulla ve okulun insan kaynağıyla etkileşim içinde içi ve dışı unsurlarla paylaşan ve çeşitli düzeylerde depola- bir davranışsal durum. Dolayısıyla burada şunu düşünmek yoksul ve dezavantajlı kesimlerde sıkça ortaya çıkan, ama rınızda karar alma sürecinde
mek bir eğitim gerektirir. Bunun için sadece bilgi teknolojisi olan dış çevredeki kişi ve kurumların da okulla bilgi paylaşı- yan örgütlerdir. Okullarda etkili bilgi yönetiminin olması lazım: Birinci olarak, bu tür tanısal durumlar normalliğin daha üst sosyal sını arda daha çok tanılanan bir problem. yeterli olmadığını belirtiyo
yatırımları değil, bilgi yönetiminde en önemli kaynak olan mı yapması, günümüz eğitim anlayışının vazgeçilmez için etkili bir liderlik ile bilgiyi değerlendirme, kullanma ve aşırıya kaçmış bir durumu olarak kolay karıştırıldığı için İstanbul'da İzmir'in Konak ilçesine benzeyen iyi aynı kalbin yani duyguların da ön
çalışan insana yatırım yapılmalıdır (Çınar, 2004). Çalışan parçası haline gelmiştir. Okullarda bilgi paylaşımını kolay- sürekli geliştirmeyi hâkim kılan bir örgüt kültürünün benim- Sonuç ve Değerlendirme le, içinde oldukları ve kimi durumlarda da olamadıkları her bazen çok ha f durumların hem gözden kaçırılması ihtimali zamanda çok gelişen mahalleleri de olan ve çok göç alan sunuz. Sizce bu noktada öğre
katılımı üzerinde duran ve etkin iletişim kanalları oluşturan laştırılacak bir ortam yaratmak için öncelikle çalışanların, senmesi gerekmektedir. Bunun yanı sıra yapısal birtakım Sanatsal yaratmanın nedenini anlamak ve gerekçelerini tür meseleye değinmekten kendilerini alıkoyamayan, bu çok yüksektir hem de o kadar ağır olmayan durumların bir ilçede 2004’te yaptığımız bir çalışma var. Bakıyorsunuz, ön planda tutmak için nasıl
örgüt kültürleri bilgi yönetim sistemlerinin etkinliği için de bilginin çok özel bir varlık olduğunu ve kendi kaynaklarını değişikliklerle, karar verme mekanizmalarında çeşitli kir ve belirleyebilmek üzere bu araştırmanın girişi yapıldığında yüzden de çeşitli bahanelerle bu yaratımlarına gerekçeler daha ağır (ya da ciddi) durumlarla aynı etiketle adlandırıl- ana cadde üzerinde lanca okulda dikkat eksikliği ve lıdır? Bu anlamda bize ne gi
uygun bir ortam oluşturur (Çakar vd., 2010). Bununla azaltmadan başkalarına da verebilecekleri anlayışına sahip uygulamaların ortaya çıkmasına zemin yaratacak esnek, konuyu somutlaştırmak açısından öznel seçimlerle belirle- oluşturan öznelerdir. Neyse ki, iyi ki… ması olasıdır. Böyle bir çelişki oluyor. Dikkat ederseniz hiperaktivite bozukluğu oranı % 7 civarında iken göç,
birlikte örgütteki insan ve madde kaynaklarının etkili olmaları, bilgi paylaşımının kendileri için bir tehdit değil, katılımcı ve paylaşımlı işleyişleri hayata geçirmek zorunda- nen tekil eserler üzerinde ilerlemek tercih edilmişti. Bu KAYNAKLAR günümüzde, tıptaki başka sorunlarda da bunu görüyoruz. yoksulluk gibi etkenlerin olduğu mahalledeki okulda Bu kadar tecrübeli eğitimci
kullanılması ise doğal olarak liderliğin konusudur. Dolayı- bir takdir ve tanınma yaratacağını da görmeleri gerekir dır (Muratoğlu ve Özmen, 2006). Bu ortamı hayata geçire- tercihin nedeni olası yaratma bahanelerini tartışabilmekti Akdoğan, E. (1992). İlkokul 2. sınıfa devam eden çocukların yaratıcılık Örneğin birçok insan diyabet ilaçlarını zayı ama amaçlı %16-18 civarında. Şunu vurgulamak isterim, evet bir artış getireceğim öneriler ne kada
sıyla örgüt kültürü yanında liderlik de bilgi yönetiminin (Barutçugil, 2002). cek kişiler arasında yöneticiler önemli bir yer tutmaktadır. ve bir kısmı kendiliğinden listelendi: düzeyleri ile aileleri sosyo-ekonomik düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. kullanıyor. Örneğin, saç dökülmesi, saçın az olması, insan- var, ama bu, doktorların daha çok tanı koyması, reçete ama belki sizlerle geliştire
temel unsurlarındandır. Okullardaki yöneticiler kendilerini sadece insani, ziksel ve [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi. yazması çerçevesinin dışında ve ötesinde bir boyutu da lecek araştırma ve klinik al
Bilginin depolanması, saklanması; bilginin daha sonra nansal kaynakların yöneticisi olarak değil, aynı zamanda Varoluşunu kendine kanıtlama, ölümlü kaderine başkaldır- ların ülkeler aşıp binlerce kilometre kat edip ciddi para içermektedir. Dediğiniz kısım da geçerli tabii. Çünkü kamu bilirim. Şöyle başlayalım, i
Örgüt kültürü ve liderlik yaklaşımının da etkili olduğu bilgi gerekli olduğunda örgütteki üyeler tarafından erişimine bilginin yöneticisi olarak da düşünmelidirler (OECD, 2001). ma, kendini gerçekleştirebilme, başkalarına ispat etme, Becer, E. (1993). Yaratıcılık ve Gra k Tasarım. Anadolu Sanat Eskişehir: harcayıp ameliyat olduğu önemli bir problem haline hastaneleri çocuk psikiyatri servislerindeki doktorlar, hasta- mekanizmaların çok büyük bir
AÜGSF Yayınları, 1(3), 43-49.
yönetimi, açık ve örtük bilgi kaynaklarında bulunan imkân verilecek bir biçime dönüştürülmesi demektir. Okulun bir öğrenen örgüt haline gelmesini sağlayan, okul görünür olma , gördüğü şeyden rahatsız olma, kaybolma döndü. Dolayısıyla insanların bazı sorunları sorun olarak larına dakikalarla ölçülebilen bir zaman ayırabildikleri bir varlık olarak gelişmesiyle o
bilginin, örgütün amacına hizmet edecek şekilde elde Bilginin depolanması çeşitli düzeylerde gerçekleştirilebilir. ve çevresiyle birlikte bir okul topluluğu oluşturan, öğret- isteği ,karar verici olma, sağaltım yaşama (sanrılar, acılar, Bode, U., & Otto, G. (1979). Yaratıcılık eğitimi, Friedrich Verlag Velber. görme ve tanımlaması konusunda yirmi beş yıl içerisinde düzende hizmet veriyor. Tanı olarak bildirilen dikkat eksikli- lerdir. Bağ kurma, iş birli
edilmesi, üretilmesi, kullanılması, paylaşılması ve depolan- Örgütlerde hiyerarşik bir sorumluluk gözeterek depolanan menlerin mesleki gelişimlerini ve öğrencilerin bilgi ve mutluluklar, korkular vb.), yaşama tutunma, propaganda Dikici, A. ve Gürol, M. (2003). Liselerde görev yapan resim öğretmenlerinin, bir değişiklik var. Yine aynı şekilde bu yirmi beş yıl içerisin- ği ve hiperaktivite bozukluğu vaka sayısında geçmişe göre ortaya çıkmış ve insan türün
ması aşamalarını içerecek şekilde yönetilmesidir. Bu ve erişimin sınırlandırılması gereken bilgiler olduğu gibi becerilerini en üst düzeye çıkaracak ortamları oluşturan kişi yapma, duygular (ve aşk); bilinçaltı, anıları yaşatma, öğrencilerin yaratıcılıklarını geliştirmeye yönelik nitelikleri. Fırat Üniversitesi de örneğin astım gibi bir sorunun da yirmi beş yıl öncekine bir artış var ama sorun artış olmasında değil, bu artışın yanı daha uzun ömürlü ol
Sosyal Bilimler Dergisi, 13(1),193-214.
sürecin ayrıntılarına aşağıda değinilecektir. sadece yazılı doküman veya teknolojik belleklerde depo- liderlik nitelikleri taşıyan okul yöneticileridir. Okul yönetici- etkilenme/etkileme, hayal gücü, politik nedenler, dini göre çok daha sık tanılandığını görüyoruz. Burada tanının sıra eşit, toplumun ihtiyaçlarını karşılayabilecek ve ilaç insana benzeyen diğer varlık
lanmayan, insanların zihinlerinde örtük bilgi halinde muha- leri okullarda öğretmen, öğrenci ve diğer çalışanlarla nedenler, tarih, eleştiri, sorgulama, başarma ihtiyacı , kimlik Gökaydın, N. (1998). Eğitimde tasarım ve görsel algı, Milli Eğitim Bakanlığı artıyor olmasını, bazen toplumda tanıyı koyanların bir insanların beyin kapasitesin
formalize olmayı ve iletmeyi zor kılan kişisel bir nitelik taşır Bilgi Yönetimi Süreci faza edilen bilgiler de bulunabilmektedir. Önemli olan, olduğu kadar okul çevresiyle de etkili iletişim ve iş birliği arayışı, onaylanma, başkaldırma, süreç heyecanı, tanıklık Yayınları. yanlılığının ürünü olarak görme eğilimi de var. Hâlbuki bu tedavilerini tamamlayıcı rolü de olacak okul temelli, ruh hakikaten boyutunun büyük ol
(akt. Nonaka, 1994). Açık bilgi resmi kurallar, araçlar ve Bilgi yönetimi süreci hakkında farklı bakış açılarıyla çeşitli depolanan bilginin gerektiğinde tekrar bilgi yönetimi oluşturarak okulun gelişmesi ve etkili eğitim için bilginin etme, haz vb. Karayağmurlar, B.(1990). Sanatta yaratıcılık ve eğitim, [Yayımlanmamış yüksek tür tanılar var olan bir durumu tanımlar. Tanıların artıyor sağlığına duyarlı bir hizmetin yeterince olmamasında. bizimkinden büyük
süreçlerde saklıdır. Örtük bilgi ise bildiğimiz fakat açıklaya- modeller öne sürülmüştür. Bhatt (2000), örgütsel bilginin sürecine sokulmasıdır. Eğitim örgütlerinde elde edilen etkili yönetimini sağlamalıdır (Muratoğlu ve Özmen, 2006). lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi gözükmesinin sebeplerinin arasında genellikle tanı koyan- Bu tanıyı almış öğrencilere, öğrencilerin velilerine, değil. Boyutun büyüklüğü, gi
madığımız bilgilerdir (De Long & Fahey, 2000). Açık bilgi gelişim döngüsünü dört bileşen üzerinden açıklamıştır. veya üretilen bilgilerin daha sonra kullanılmak üzere muha- Her bir sanat eseri özelinde yukarıda bahsedilenlerin birini, Karayağmurlar, B. (1999). Yaratıcılık açısından 8 yıllık ilköğretim okullarında ların daha çok tanı koyması kadar olası olan tanılanabilir eğitimcilere ve dergimizin okurlarına bu konuda ne top yapılmış kâğıt gibi,
işlenebilir, iletilebilir ve kolaylıkla depolanabilir. Örtük bilgi, Bunlar; bilginin üretilmesi, bilginin gözden geçirilmesi, faza edilmesi, kurumsal hafızanın işlemesi açısından olduk- Bilgiyi yönetebilen okullar sorunlarını çözmede önemli birkaçını ya da çoğunu kapsayan üretimler söz konusu sanat eğitimi. 4. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi Bildirileri 3. Eskişehir: durumların artmış olması ihtimali de var. İkinci olarak, söylemek istersiniz? Beyin hacm
Anadolu Üniversitesi Yayınları, 315-321.
kişiseldir ve zor formülize edilir. Öznel anlayışlar, sezgiler ve bilginin dağılımı ve bilginin benimsenmesidir. Gold ve ça önemlidir. Gelişimin ölçülmesi ancak depolanan bilginin adımlar atar. Bu sayede öğrenci, öğretmen ve toplumun olabilir. Tabii kimi eserlerde bunlardan farklı nedenler Çocukluk ve gençlik yıllarını İzmir’de geçiren Yankı bazen kaynaklar çoğaldığında insanlar daha çok tanı sel (kişisel ve tür düzeyind
önseziler bilginin bu kategorisi içine girer (Nonaka, Toyama diğerlerine (2001) göre ise bilgi yönetiminde temel kullanılması ile mümkündür. Bu anlamda eğitim örgütleri öğrenmesi gerçekleşir. Okullar bilginin önemini bilerek olması da oldukça mümkündür. Zira sanat yapıtlarının eser Kınam, B. (2020). Sanatta politik bir güç Guernica örneği. Ulakbilge, YAZGAN, Bornova Anadolu Lisesi, Ankara Fen Lisesi koymaya başlıyor. Çözümü olan dert daha çok tanımla
55(Aralık), 1605–1616. doi:https://docplayer.biz.tr/203906296-Sanatta-po-
& Konno, 2000). Örgütler için açık ve örtük bilginin de bileşenler; bilgiyi elde etme, elde edilen bilgiyi kullanılabi- için sadece yazılı dokümanların değil, bunun yanında kişile- teknolojik alt yapının yanı sıra daha önemli olan insan ve sanatçıyla bağlantılı katmanlı yapısı oldukça zengin bir litik-bir-guc-guernica- ornegi.html (1977) ve Ege Tıp Fakültesinden (1983) mezun oldu. ya başlıyor. Mesela 1997’de kaynaştırma ile ilgili mevzuat taşıma problemi ola
olduğu tüm bilgi kaynaklarının örgütsel süreçlerde yöneti- lir bilgiye dönüştürme, elde edilen bilgiyi örgütsel uygula- rin belleklerindeki bilgilerin de depolanması ve gerektiğin- unsurunun yeterliğini artıracak şartları yaratmalıdır. Okul içerikle ilişkilenir. Bu yapı sanatın türüne ilişkin kendi dilini Özden, Y. (1998). Eğitimde dönüşüm “yeni değer ve oluşumlar”, Pegem Psikiyatri uzmanlık eğitimini Marmara Tıp Fakültesinde, ilk çıktığında hiçbir yetkili bun
lebilmesi gerekmektedir. malarda kullanma ve elde edilen bilgiyi korumadır. Çınar’a de kullanılmak üzere açık bilgi haline getirilmesi gereke- üyeleri iç ve dış tüm kaynaklardaki bilgiyi işe koşacak bir kullanması yoluyla biçimlenir. Biçim, içeriğin/özün taşıyıcısı Yayınları. Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi üst uzmanlık eğitimini ise Yale vermiyordu; RAM’lar bunu uygulamaz, okullar uygulamaz zaman kendini gösteren bir durum değil. O nedenle, ran besleyen beyin
(2004) göre ise bilgi yönetiminde yeterlik alanları olarak cektir. anlayışa sahip olmalıdır. Açık ve örtük bilginin dolaşımını olarak düşünülebilir. Hangisinin önce ve önemli olduğu Üniversitesi Tıp Fakültesinde yaptı. Uzmanlık alanları diye düşünülüyordu. Şu anda RAM’lar özel eğitim ya da çocukların yüklerini ayarlama yaklaşımın bir parçası iken, tutamamayı doğuruyor. Dersi anlamamak, izleyememek,
Bilgi Yönetimi Özer, I. (2019). Rüyalardan Çıkan Bir Kadın Sürrealist: Oppenheim. Gazete taşıyabilirlik kapasitesi ve becerilerinin artmasını destekle- ya da başka kaygı kaynağı olabilecek durumların varlığında gelişme bunu sağ
bilginin üretilmesi, paylaşılması, kullanılması ve depolan- kolaylaştıracak, öğrenci, öğretmen ve velilerin bilgiden en konusu bir diğer tartışma konusu olsa da eserin yaratım Duvar. Erişim adresi:https://www.gazeteduvar.com.tr/yazarlar/2019/07/27/- çocuk/genç ve yetişkin psikiyatrisi olan Dr. Yankı Yazgan, kaynaştırma ayrıcalıkları konusunda rapor yazmaya yetişe- zaman, empatinin bir parçası
Bilgi yönetimi bir disiplin olarak oldukça yeni sayılır. İlk ması bilgi yönetiminin bileşenleridir. Bu bileşenler bilgi yönetimini oluşturan farklı fakat birbirine yüksek yararı çıkarmalarını sağlayacak, dolayısıyla örgütsel bahanesi açısından sadece bir detay niteliğindedir. ruyalardan-cikan-bir-kadin-surrealist-oppenheim Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesinde profesör, Yale Child miyor. Bu nedenle bunu sadece tıbbi bir konu olarak mek diğer parçası. Yük ay
yapabileceği kısım. Yük nedir? Bazen arka sıralarda oturan,
olarak 1986 yılında Dr. Karl Wiig tarafından işletme alanına Bilginin üretilmesi, okulun dış çevresinde gelişen ve okulu bağımlı öğelerdir ve zaman içinde herhangi bir noktada bir öğrenmeyi gerçekleştirecek anlayışa ve şartlara sahip Akla gelip sıralanıveren her bir kelime, sanatçı grup ve Sadık, C. (2018). Son akşam yemeği – Leonardo da Vinci. Tarihli Sanat. Study Center’da öğretim görevlisi olarak eğitim ve araştır- düşünmeyelim. Sosyal, politik, ekon
kazandırılmış, 1990’ların başında sözü geçmeye başlamış ilgilendiren formal ve/veya informal bilgilerin okulda örgüt ve üyeleri birden fazla bilgi yönetim süreci zincirlerin- olmak, okulu etkili bir örgüt yapacaktır. akımlarının yaşadıkları dönem ve koşulları içerisinde Erişim Adresi: https://www.tarihlisanat.com/son-aksam-yemegi/ ma çalışmalarını sürdürdü. Klinik uygulamalarda ve bilimsel konular bunlar. Ama şu kesin, Ege Üniversitesi Tıp Fakülte- başına al
ve ilk yapı taşları konulmuştur. Günümüzde ise önemi kullanıma dâhil edilmesi, bu bilgilerin okuldaki iç bilgi ve de yer alabilir. Bu nedenle bilgi yönetimi yekpare değil subjektif, gerekçeli üretimlere dönüşebilir, dönüşmüştür San, İ. (1993). Sanatta yaratıcılık, oyun, drama yaratıcılık ve eğitim, Ted araştırmalarında odak alanlarını nörogelişimsel bozuklukla- sinin öncülüğünde yapılmış olan Türkiye çapındaki bir kişinin arasından öğretmeni dinlemeye çal
yoğun bir biçimde artmakta olan bir konu olarak dikkatleri deneyimlerle birleşip sentezinin yapılarak yeni bilgi ve fakat dinamik ve sürekli bir örgütsel olgudur (Alavi & de. Bir mağaranın duvarında karşımıza çıkan izler insan Yayınları XVII. Eğitim Toplantısı , 69-99. rın tanılanması ve multimodal tedavilerinin uygulamaları çalışmada ülkemizde dikkat eksikliği ve hiperaktivite menle göz göze erişebileceği bir noktadaki ders dinleme için arkadaşlarına ayı
çekmektedir. Bilgi yönetimi kişisel deneyimler ve bilinme- düşüncelerin oluşturulmasını kapsar. Bilginin elde edilme- Leidner, 2001). Sözü edilen bilgi yönetimi bileşenleri KAYNAKLAR yaşamı içerisinde her zamanın kendi gerçekliğini yaşaya- Şahiner, R. (2015). Çağdaş sanatta temsiliyet krizi. Ütopya Yayınevi. oluşturmaktadır. Beyin bilimleri ve psikiyatri alanındaki nun bu farklı popülerliğini nasıl değerlendiriyorsunuz? bozukluğu prevalansı (yaygınlığı),
yen uzmanlıklar da dâhil olmak üzere bir örgütün bilgi sinde ve üretilmesinde okul içinde ve çevresindeki kaynak- birbirini izleyen veya izlemesi gereken hiyerarşik ve ardışık Alavi, M. & Leidner, D. E. (2001). Review: Knowledge management and rak, onu aşarak ve sorgulatarak günümüze kadar getirilebi- Tekin Bender, M. (2013). Duyguların izinde sanatsal yaratma. Nobel bilgilerin herkes tarafından anlaşılmasını ve kullanılmasını Bu tanının bu denli çok kul
varlıklarının tümünün tanımlanması, kullanılması ve payla- lar önemlidir. Okul için çevre, okulu etkileyen tüm dış aşamalar olarak düşünülmemelidir. Bu bileşenler örgütün knowledge management systems: Conceptual foundations and research lir. Araştırma özelinde seçilen beş eser, bahse konu yaratım Akademik Yayıncılık. amaçlayan ‘popüler bilim’ temelli yazı ve kitapların yanı sıra insanları ve eğitimciler için avantaj veya dezavantajları olan bir durum
issues. MIS Quarterly, 25(1), 107-136.
şılmasını inceleyen bir disiplindir. Bilgi yönetimi, mevcut ve unsurlardır (Çınar, 2004). durumuna ve bilginin muhatabı kişilere göre farklılık göste- bahanelerinin bugüne dair şahitleridir. Peki ya diğerleri? Tekin Bender, M. (2019). Görsel sanatlar öğretimi. kuramdan uygulamaya çok sayıda ulusal ve uluslararası hakemli bilimsel dergi var mıdır? Türkiye'deki çocukların büyük bir bölümü ne tanılanmış ne kısa sürmesi gibi birçok önlem, genel olarak beyn
ihtiyaç duyulan bilginin tanımlanmasını, analizini ve örgüt- rebilir. Örneğin örgüte (okula) gelen bir bilgi elde edildik- Bahar, E. (2011). Konaklama işletmelerinde bilgi yönetimi: Altyapı, sınıf öğretmenliği seti, 2. bölüm: yaratıcılık. E. Erem (Ed.). Eğiten Kitap makalesi ve kitap bölümü yazmıştır. İzmir Akademi Yayın de tedavi alıyor. Yani çok tanı aldı, tedavi aldı denen grubu ve kaynak kullanım ekonomisi açısından faydalı olacak standart, profesyonelc
uygulama ve karşılaşılan engeller. İşletme Araştırmaları Dergisi, 3(2), 51-68.
sel hede eri gerçekleştirmek amacıyla bilgi varlıklarını Eğitim örgütleri bilgi kullanımının en yoğun olduğu örgüt- ten sonra saklanıp paylaşılmayabilir. Bunun tersine bazı Minimalizm ve onunla da bağlantılı iki boyutlu yaklaşımlar, Yayıncılık. Kurulu olarak Yankı Yazgan’la özel bir söyleşi gerçekleştir- Birinci konu şu: Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu toplasanız %2-2,5 civarında. Bunun yanında tedavi, ilaç şeylerdir. Tanıyı almış olan çocuklarda,
geliştirmek için yapılacak eylemleri planlama ve kontrol lerdendir. Eğitim örgütlerinde, bilginin etkin kullanılması bilgiler çok kapsamlıdır ve bu aşamaların tümü en geniş Barutçugil İ. (2002). Bilgi yönetimi. Kariyer Yayıncılık. sanatın sa aşma ve arınma isteğine yönelik önemli bir Tekin Bender, M. (2020). Görsel sanatlar öğretimi. 6. bölüm: yaratıcılık. dik. (DEHB) tanısı her zaman popüler bir tanı değildi. Ben tedavisi, sınıf içi düzenlemeler, okul
etmeyi kapsar (Kim, 2000). Bilgi yönetimi, bir örgütte için okul koşullarının elverişli olmasının yanında bilgiyi anlamda izlenebilir. Ayrıca bazen bilgi, paylaşılmasına Bhatt, G. D. (2000). Organizing knowledge in the knowledge development yaratım bahanesi değil de nedir? Galeri ve müzelere S.Tuna (Ed.). Nobel Akademik Yayıncılık. 1997'de “Hiperaktif Çocuk Okulda” kitabının ilk versiyonu- hepsini alanlar yüzde % 1’i aşmıyor. çıktığını anlamak da önem
hemen hemen tüm çalışanların katıldığı bir örgütsel aktivi- kullanacak kişi veya kişilerin bu konuda yeterli olması karşın kullanılmayabilir veya depolanmayabilir. Buradaki bu cycle. Journal of Knowledge Management, 4(1), 15-26. meydan okuyan post- minimalistlerden, ekolojik bilinç ve Torrance, E. P. (1995). Why to y? A Philosophy of Creativity. Alex. Sayın hocam yoğun gündeminize rağmen dergimize nu yazdığım sırada “Hiperaktivite de neymiş” diyen milli
tedir. Bu nedenle bilgi yönetimi, öğrenmeyi, bilgi paylaşı- gerekir. Yeni bir uygulama örneğini hayata geçirmek bazen dört bileşen bize ideal bir bilgi yönetimi çerçevesi sunar. Celep, C. ve Çetin, B. (2003). Örgütlerde bilgi paylaşım kültürü yaratma. Anı çevre kirliliğini gündeme getiren arazi sanatçılarına, birey- Yontar, A. (1993). Yaratıcılık ve eğitim. Ted Yayınları XVII. Eğitim Toplantısı. vakit ayırdığınız için çok teşekkür ederiz. İzmir Akademi eğitim
mını ve bilgi teknolojilerini kullanmayı cesaretlendiren bir bazı düzenlemeler yapmayı gerektirebilir. Bunun dışında Bunların hangi düzeyde ve ağırlıkta işleme sokulacağı Yayıncılık. sel dertlerini dünyaya dökerken kendiyle hesaplaşan https://tr.wikipedia.org/wiki/Guernica_(tablo)/ Son Erişim Tarihi: 16.11.2022 dergisi yayın kurulu olarak sizin gibi değerli bir hocamız- lar, öğrenciler ve veliler vs. çoğunluktaydı. Ne oldu da bu mini ve tanı ya da tedavinin
kurumsal kültüre gereksinim duyar (Gümüştekin, 2004). Bu bilgiyi kullanacak kişilerin bilgiyi doğru özümsemesi ve bilginin kendisine, örgüte sağlayacağı yararın önemine ve Chase, R. L. (1997). The knowledge based organization: An international performans sanatçılarından, deneysel süreçleri kendisi la bir arada olmaktan çok mutluyuz. Sizinle alanınız yirmi beş yıl içerisinde bu tanının daha çok telaffuz edildiği, alıyoruz, bunlar daha çok gözümüze çar
anlamda etkili bilgi yönetiminin belki de en önemli unsuru eğitim sürecine doğru bir şekilde uygulaması beklenir. ziksel şartlara göre değişmektedir. survey. Journal of Knowledge Management, 1(1), 38-49. kadar izleyiciye de açan çağdaş sanatçılara kadar eşsiz RESİM KAYNAKÇASI çerçevesinde eğitim üzerine bir söyleşi yapmak istiyo- daha çok kabul edilebilir bir tanı haline geldiği, hatta genelinde ihtiyacı olan çocukların çok büyük bir bölümü düşünelim. Onun
örgütsel kültürdür (Chase, 1997; Gold vd., 2001). Okullarda açık ve örtülü bilginin okulun amaçlarına hizmet Cheng, E. C. K. (2013). Applying knowledge management for school örnekler sanat tarihinin renkli sayfalarını süslemektedir. O ruz. Bu söyleşinin eğitim camiasına ve okurlarımıza katkı birçok durumda “Gereğinden fazla bir şey mi yapılıyor?” yan yürütücü işlevlerin bir aksaklığı olan DEHB’de, yaş
Wang ve Noe’ye (2010) göre bilgi yönetiminin başarısı strategic planning. Korean Educational Development Institute KEDI Journal sayfalara giremeyen bir o kadar sanatçının işleri ise şüphe- Resim1. https://tr.wikipedia.org/wiki/Son_Ak%C5%9Fam_YemeC4%9Fi_ sunmasını dileyerek sorularımıza başlamak isteriz. düşüncesinde olunduğu bir noktaya gelindi? Bir analiz halen bu konuda gereken desteği alamıyor olabilirler. sını mı, akademik performansını mı, anne-baba ile
Bilgi yönetimi alan yazınında her ne kadar kurum kültürü- bilgi paylaşımına bağlıdır. Bilgi paylaşımı, yöneticilere edecek en etkin şekilde yönetilmesi gerekir. Bilgi yönetimi, of Educational Policy, 10(2), 339-356. siz insanlığın gizli hazineleri olarak bir yerlerde gününü (tablo)/Son erişim tarihi:16.11.2022 edelim beraberce. Burada başka bir boyut da var. Bu sorunların artışını tetikle- ilişkilerini mi, hangisini daha çok etkiliyor? Buna bakmak büyüdü
nün önemi vurgulansa da bundan farklı olarak birçok örgütteki bireysel öğrenmeleri elde tutma ve bunları pratik öğrenmenin etkililiği için daha güçlü bir kaynak zemini Çakar, N. D., Yıldız, S. ve Dur, S. (2010). Bilgi yönetimi ve örgütsel etkinlik bulup keşfedilmeyi beklemektedir. Resim 2. https://tr.wikipedia.org/wiki/Guernica_(tablo)/Sonerişim tarihi:16.11.2022 Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun veliler, yen nedenler neler oluyor? Ör
alandaki örgüt için bilgi yönetimi çalışmalarının genellikle uygulamalar için bütünleştirme imkânını sağlar. Buna ek sağlamakta ve okulun öğrenmeye ilişkin amaçlarının yerine ilişkisi: örgüt kültürü ve örgüt yapısının temel etkileri. Ege Akademik Bakış, Resim 3. https://tr.wikipedia.org/wiki/Fountain_(Duchamp) /Son erişim tarihi: eğitimciler ve hatta öğrenciler arasında sıkça kullanılan Tanılar (psikiyatride ve tıp alanındaki diğer tanılar da dâhil), kıyasl
bilgi teknolojileri eksenli geliştiği görülmektedir (Bahar, olarak bir örgüt içinde insanlar, kendi düşünce, inanç, bilgi getirildiği krini güçlendirmektedir (Celep ve Çetin, 2003). 10(1), 71-93. Sözün özü: Sanat yaşamla ilişkili, onu çoğaltan, değerlendi- 16.11.2022 popülerleşmiş bir tanı olduğunu görüyoruz. Bu tanı bir durumu tanımlamak ve herkes tarafından aynı şekilde açısından riskleri düşüren olumlu bir gelişme). Ben İzmir'de probleminin oluşt
2011). Fakat bilgisayarlar ve yazılımlar gibi teknolojik unsur- ve deneyimlerini paylaşarak karşılıklı olarak ortak bir anlayış Okullarda bilgi yönetimi uygulamaları, okul stratejik Çınar, İ. (2004, Temmuz). Bilgi yönetiminde eğitim yöneticilerinin ren, deneyim üzerine düşündüren, başka bir yoldan o Resim4.https://www.gazeteduvar.com.tr/yazarlar/2019/07/27/ruyalardan-ci ilginç bir şekilde diğer tanılardan farklı olarak daha fazla ele alınıp ve aynı şekilde
lar bilgi yönetim sürecinde, insan unsuruna göre ikinci oluştururlar. Bu pratik uygulamalar ve ortak anlayışlar planının yeterliğini, yönetimini, öğretmenlerin öğretme yeterlikleri: Malatya örneği. XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, İnönü deneyimi hissettiren bir idrak biçimidir. Sanatçılar da kan-bir-kadin-surrealist-oppenheim /Son erişim tarihi: 16.11.2022 ön plana çıkıyor. Bilimsel tanı ile yüklenen anlam arasın- geliştirilmiş mekanizmalardır. Tanı;
sıradadır (Gupta vd., 2000). Birçok örgüt, ağırlıklı olarak örgütsel bilgiyi meydana getirirler (Yang, 2007). Eğitim yetkinliğini, öğrenci desteğini ve öğrenmenin değerlendi- Üniversitesi, Malatya. yaşamın orta yerinde dünyayla ve kendileriyle baş başa, Resim5.https://www.smithsonianmag.com/arts-culture/christos-california-d daki mesafenin fazla olduğunu söyleyebiliriz. Siz bilim aracıdır. Tanıyı kullandığımızda, ben “a” dediğimde siz de muş çocuklar k
teknoloji ve büyük olasılıkla bunun eğitimine yatırım örgütlerinde öğrenci, öğretmen, yönetici, personel ve veli rilmesini geliştirmektedir (Cheng, 2013). De Long, D. W. & Fahey, L. (2000). Diagnosing cultural barriers to varlıklarının sahip oldukları ve olmadıklarının muhasebesiy- reamin-90869/ Son erişim tarihi:16.11.2022 insanı olarak dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu- aynı şeyi anlıyorsunuz. Fakat psikiyatrik tanılar özellikle mın büyük bir
knowledge management. Academy of Management Executive, 14(4),
edeceğini bilememek, başkalarının sağladığı olanakları ranslarını vb. değil; bir güvenli ortamı, güvenliğinizi göze-
etmeyi öğrenmek, birbirimizi kollamak, nedeni/ başkalığı zorunluluk olmadığı halde yaptıklarınızı unutmayalım. çocuğuna sağlayamamış olma durumu birçok aileyi hem ten ortamı kastediyorum.
dışlama nedeni yapmamak. Bir diğerinin ne durumda Gençlerden yüksek lisans yapanlara sorunca hayatı biraz korkutuyor, hem de üzüyor. Özellikle akademik başarı kaygısının, veliler ve dolayı-
olduğunu, okula iki gündür gelmeyen arkadaşımızın neden ötelemek, henüz hazır hissetmediği durumlara girmeyi Diyelim ki, işte LGS, AYT vs. sınavlardan bahsettiniz. Birçok sıyla çocuklar üzerinde giderek artan bir baskı hâline bir kere başka şeylere yer olmuyor. Peki, nasıl oluyor o Umut, umutla iyimserlik arasındaki farka burada dikkat çok değişik ciddiyet düzeylerinde karşımıza çıkıyor. Özellik- okuyabilir. O günkü key ne göre bazen sayfaları atlayar
gelmediğini merak etmek gibi basit şeyleri söylüyorum. Ya geciktirmek için diye cevaplıyorlar. aile diyor ki ben çocuğumu en iyi hocaya gönderebilmek geldiğini görüyoruz. Bu durum çocukların kendini zaman bu? Evde zeytinyağlı pırasa piştiyse dışarıdan pizza çekeyim. İyimserlik bir şeyin kendiliğinden iyi olacağını le RAM’larda çalışan arkadaşlarımız yakından biliyorlar. Son okur, bazen seslendirir. İnsan ilişkilerinin ve sosyal dünyanın
da diyelim ki bir mezuniyet partisi yapacaksak herkesin Psikolojik verilerle açıklanabilir gibi gözüken konuların isterdim ama yapamıyorum ve bunun verdiği pişmanlık, gerçekleştirmelerinde sadece akademik başarının söylenmez. Ama evlerimizde artık öyle. Çocuklar “Ben düşünmek. Umut ise benim gayretimle bazı şeylerin iyi 10 yıl içerisinde ilk bakışta otizm ile ilgisi yokmuş gibi gözü- değişkenliğini yansıtan bu durumu algoritmanın tanımı
gücünün yetebileceği, kendini dışarıda hissetmeyeceği bir altında daha ziyade ekonomik, politik ve sosyal bazı eziklik, mahcupluk, görevini yerine getirememişlik duygu- geçerli görüldüğü tek boyutlu bir ihtiyaç hâline geliyor. pırasa istemiyorum, pizza yok mu?” diyor ve hatta kendisi olabileceğine olan inançtır. İkisi arasında ince bir fark var. ken birçok çocukta otizm spektrum tanısı ile uyumlu içerisinde hep aynı tepkiler veren ekran ya da araçlarda
yerde ya da bir biçimde yapmayı düşünme de takım olma- gerçekler de var. Kafamdaki cevap şu: Ergenlik uzadı çünkü sunu yaşıyor. Bu gibi duygular, bazen anne babanın sağlıklı Çocukları bu kıskaçtan kurtarmanın yolu nedir sizce? çağırıyor pizzacıyı. Pizzaya da hiçbir düşmanlığım yok, her Birisi ben oturacağım gökten benim önüme düşecek. Öyle özelliklerin belirlenmesi ile bu tanının konduğunu da bulamayabiliriz. İnsan ilişkilerinde karşımızdakine hep aynı
nın parçası, bir diğeri için vazgeçebilmek. Aynı toplumsal hayat daha çapraşıklaştı. Eğer ergenlik ve gençlik hayata düşünmesini, çocuğuna gelişmesi için gereken özgürlüğü akşam da yiyebilirim. Ancak teknoloji kullanımından ziyade bir şey yok, hiçbir yerde yok! Güvenirseniz sıranızı beklersi- görüyorsunuz. Çünkü spektrum kelimesini ifade ettiği reaksiyonu verdiğimizi düşünelim. Böyle her durumda aynı
empatinin bir parçası olduğunu düşünüyorum. Hiç kimse- hazırlık için bir dönem ise hayat daha çok hazırlanmak ya da bağımsızlığı vermesini engelliyor. Çünkü kaygı içinde Akademik başarı (hele bunu arzu etmek) ayıp ya da kötü bir bir yaşam düzeni meselesi haline geliyor. Yaşam düzeni de niz. Güvenmiyorsanız, araya adam koyarsınız, öne geçme- şekildeki yelpaze ya da tayf olarak düşündüğümüzde reaksiyonu veren bir insanı “Sen robot musun?” diye
nin dışlanmadığı, başkalaştırılmadığı ortamların gerekliliği. gereken bir nitelik kazandığında bu süreyi uzatmak mantık- olduğumuz zaman durumu daha çok kontrol etmeye şey olmadığı gibi akademik başarısızlık da öyle değil. sadece zevkli şeylerin, sadece anında tatmin sağlayan ye çalışırsınız. Çünkü beklediğinizde sıranızın gelmeyeceği- değişik tonlarda aynı problemin değişik görüngülerinin sorgulamazlar mı? Robotik olmayan bir insani ilişkiye
Ana sınıfında, okul öncesinden başlayan bir anlayışla sız gelmiyor. Hatta ne kadar hazırlanırsak hazırlanalım hâlâ çalışıyoruz. Anne babaların böyle bir ikilemi, böyle bir Burada, ilkokul yaşlarında başlayan, çocukların öğrenme ile şeylerin yapıldığı, zor şeylerden uzak durulduğu düzen ni düşünürsünüz. Mutlaka bir şey yapmanız gerekiyordur. ortaya çıkabildiğini, yaş, cinsiyet ve sosyoekonomik durum çocukların ihtiyacı var. Anneme seslendim, hemen ses
çocukların bir arada barışçıl bir şekilde olmaları ve diğerini tam olarak hazır hissedemediğimiz bir duruma dönüştüğü durumu var. olan ilişkisindeki negati iklerin önüne geçen ‘öğrenme olursa ne olacak? Bunun için birçok gerekçe var; insanlar Çünkü birileri mutlaka bir yerden başka birilerini sizin gibi etkenlerin problemin fark edilip tanılanabilirliğini vermedi ya da her zaman ‘canım’ diyordu, bu sefer ‘ne var’
olduğu gibi kabul etmeyi öğrenmeleri, kendisinden farklı için birçok becerisi tam olan, yetişmiş, çalışmaya hazır pek ilişkisi poziti iği’ ortaya çıktığı ölçüde, akademik başarı çok yorgun, çok bıkkın, yaşam çok zor gibi. Çocuk oturup önünüze geçiriyordur. Bu iltimas, adam kayırmacılık gibi etkilediğini görmekteyiz. Örneğin, son yayınlarda bildirilen dedi. Bunu benim zihnimin alabilmesi, değerlendirmesi,
olandan rahatsız olmamayı, daha önemlisi onu kendi çok birey hayata girme konusunda tereddüt ediyor. Küçük çocuklardan sosyal ve ekonomik duruma bir örnek olmasa bile öğrenmenin gerçekleşebileceğini düşünüyo- iki saat ders çalışmıyor, youtube ‘da öğretici videoları güven hissini zedeleyerek tahrip ediyor. 36 çocuktan birisinde otizm spektrum bozukluğu var, nüanslardaki farklılığı kendi repertuvarına katması önemli.
kafasındakine uydurma ‘re eksini’ ötelemeyi öğrenmesi vereceğim, ailelerin rahatlatılmasının, özellikle maddi rum. Öğrenme zevki nasıl gelişir? Yetersizlik hissetmediği- izlemiyor. Pandemi dönemi bu ekrana fazla düşkünlükten bilgisi bu durumun net bir artışından ziyade sosyal ve Oysa annem bir robot olsaydı, en azından şu andaki robot-
okul hayatının önemli bir kısmıdır. Evde başladığında daha Sayın hocam verdiğiniz bilgiler için teşekkür ediyoruz. olarak rahatlatılmasının çocuğun gelişimi üzerine kritik bir miz ölçüde. Çünkü küçük yaşlarda hissedilen yetersizlikle- sorumlu tutuluyor, ‘biz de ekrana bakmaya alıştık” Kendine güvenebilmek çok güzel, kendine güvenmekte ekonomik eşitsizliklerin, ırksal ve etnik özelliklerin tanı lardan olsaydı, her seferinde aynı özdeki yanıtı aynı süred
kolay gelişen, ama ev ile çeliştiğinde okulun etkilerinin Konuşmanız sırasında lise seviyesindeki öğrencilerin etkisi olabilir. Bilhassa yoksulluk sınırında olan toplumun rin birikimi ile özellikle ergenlikle birlikte başlayan öfke, durumu, kusura bakmasınlar, bana pek inandırıcı gelmiyor. bir zarar yok. Ama başkasına güvenebilmek de çok önemli konmasını daha az etkilemesine bağlı olarak daha önceden ve standart biçimde verirdi.
daha net hissedilebileceği bir süreç. bile bazılarının velileri tarafından okula gönderildiğin- önemli bir kesiminde zaten sorunların çoğunu yaşayan geride kalıyor olma, hayatta bir yer bulamayacağı düşün- Bu tip dijital kaynaklı uyarım almanın beyinde genellikle bir özellik. Benim kendimden başka güvenecek kimsem hizmete erişemeyip tanı konulamamış olanların da bir tür İşte buradan şöyle bir tartışmayı açmak isterim. Önümüz-
den bahsettiniz. O örnekten yola çıkarak okul, ders veya çocuklar hem ruhsal hem davranışsal hem akademik başarı cesi ile beraber birçok çocuğun, ergenin davranışını yoksa durumum yaman demektir. O nedenle çocukluk ‘radar’a girmesiyle ilişkili. Otizmin özünde ha f veya ağır
Evet hocam, dediğiniz gibi sınıf ortamında aslında o sınav yükümlülükleri açısından ebeveynlerin rol çatışma- vb. ile ilgili, daha çok dezavantajlı düzeyde kalıyorlar. En belirlemeye başlıyor. Diyebiliriz ki ‘herkes aynı başarıda ha f bir yatıştırıcı, uyku verici bir etkisi var. Uyuyormuş gibi başkasına güvenebilmeyi de öğrendiğimiz bir zaman da olsa ortak ne var? Karşılıklı sosyal ilişki kurma arzusunun deki dönemde yapay zekâ ve robot teknolo
dayanışma, ortak hedefe birlikte hareket edebilme, sına düştükleri söylenebilir mi? Mesela, öğretmen anne sıkıntılı kesime önceliği vermeliyiz. Benim aklıma ister olacak’ diye bir şey yok. Herkes aynı ders başarısını ürete- oluyor beyin. Bir şey yapıyorsunuz, ama sizi yormayan bir dilimi. ‘Ben başkalarına güvenebilirim. Bana zarar vermez- yeterince güçlü olmaması, ziksel dünyaya olan ilgi ve gelişecek ki, algoritmalarındaki bu sınırlılığı da aşaca
empati kurabilme ve birbirlerine saygı duyma becerileri- babaların bile LGS ve TYT’ye girecek çocuklarından istemez ilkokuldaki sınıfımın arka sıralarında oturan, okuma bilecek kapasitede olmayabilir, bunu tartışmıyorum. Ama şey yapıyorsunuz. Zahmetten kaçınma eğilimimizi bir tür ler. Benim iyiliğimi düşünürler.’ Çünkü güvenemediğimizde bilginin sosyal dünyaya olana göre daha güçlü olması ve insanlardan ayırt edemeyeceğiz. O zaman sorun yok,
nin geliştirilmesi oldukça önemli. Toplum hayatına da daha fazla çaba içerisine girdikleri; öyle olunca da yazmayı bile sökemeden okulu bırakmak zorunda kalan tam da bu farklılık ve değişkenlik nedeniyle öğretimin istismar eden bir araç haline dönüyor o zaman bu teknolo- zorluklar, güvenin olmadığı yerde şiddet başlıyor. Öğret- kalıpçı algoritmik öğrenme tarzının öğrenmeye hâkim bence. Zaten zihinsel dünyamız ona göre gelişecek. Ama
hazırlamak aslında bir anlamda. Siz de psikolojinin kendilerine vakit ayıramadıkları yani çocukları dışındaki çocuklar geliyor. bireyselleştirilmesi, farklılaştırılması gibi kavramların hayata jik araçlar. Devamlı yorulmamız gerekmiyor ama devamlı mene güvenemiyor öğretmenin yaptığı işi kötülüyor, olması, dışarıdan öğretilmeye yeterince açık olmayıp şu anki duruma baktığımızda otizm spektrumu ile ilgili
toplumsal bağlamdan ayrı düşünülmeden ele alınması kişisel hayatlarını yeterince değerlendiremedikleri Amerika Birleşik Devletleri'nde yapılmış bir çalışmanın ilk geçirilmesi ön plana çıkıyor. Başarısız olunabileceğini kabul çoklu gelişme imkânlarının artmasıyla mümkün olacaktır. olduğu düşünüldüğünde ebeveynlere çocukların gelişim sırtüstü de yatamayız. Kimsenin sırtüstü yatmasına itirazı- doktora güvenmiyor doktora saldırıyor. Anlatabiliyor birço
gerektiği görüşündesiniz. Söylediklerinize paralel bilinmektedir. Dolayısıyla bu zorlu süreçleri verimli basamağında yoksulluk sınırında yaşayan çocukların beyin etmek gerekir. ‘Her şeyi’ başarmak zorunda değiliz. Bir Bazen bunu beş derslikli küçük bir okulda bir öğretmenin sürecinde teknoloji kullanımını dengede tutmalarına mız yok. Yan gelip yatmak güzel bir şeydir ama yorucu bir muyum? Eğitimin belli ilk işlevi, okul öncesi dönemde, rinde g
olarak ergenlik dönemi özelliklerinin kültürel kaynaklı yönetmek isteyen eğitimci ebeveynler olarak bize neler gelişimi üzerinde gelir düzeyinin düşüklüğünün negatif diğer konu, başarma alanlarının sınırsız ve açık olduğunu, başarabildiğini görebiliyoruz. Bu bir bakış açısı meselesi. yönelik önerileriniz neler olabilir? günden sonra yan gelip yatmak daha güzeldir. Bir denge başkalarına güven duygusunun, hakkımızı alacağımıza olan rol oynuyor. Örneğ
bir algı olduğuna yönelik görüşler de dile getiriliyor. Bu tavsiye edersiniz? etkileri ortaya konuyor. Özellikle yoksullarda, çocuğun bir alanda olmasa da başka bir alanda başarılı olunabilece- Beraber şarkı, türkü söylemek, dans etmek, oyun oynamak; Velilerin çocuklarıyla gurur duyması hoş bir şey ama gurur lazım. inancın yerleşmesi. edilebilir olan bilgiyi öğrenme kabiliyeti daha yüksek olan malarını sağlamaktır. Bu bir sınıf ortamı ise, gün akışının
kültürel farklılıklara dayalı olarak ergenlik döneminin beyninin yüz ölçümü daha düşük kalıyor: Ne kadar düşük ğini bilmek, başarısızlığa, kayba tahammülü de arttırır. sınıfın dekorasyonunu çocuklarla beraber yapmak gibi vesilesinin teknoloji kullanımı olması çocuklara çok gurur Anne babalar üzerinden gitmişken şimdiye kadar olan bu çocukların bir bölümünde özellikle zekâ ve dil gelişimi nasıl olacağını bilmek, kendisinden beklenenleri bilmek, o
uzadığı da dile getirilenler arasında. Sizce ergenlik Bir kere anne- babalık rolü; eğitimci, doktor, mühendis, kazanç, o kadar zayıf beyin gelişimi. Bunu ortaya koyan Sadece sanat ya da spor gibi performans alanlarını düşün- faaliyetler buna bir örnek. vermiyor, hoşlarına gitse de. Televizyon, radyo, tuşuna konuşmamızı bir çerçeve içinde toparladığımızda Bir hemencilik var, güven olmadığında. Hemen olması iyi olunca önemli bir kısmının o
döneminin uzadığına ilişkin algı yaşadığımız çağın kültü- şoför, polis, profesör vb. her türlü rolümüzden daha araştırma ekibi 2015’te bunu yayınladıktan bir süre sonra meyelim. Öğrencinin kendini ortaya koyabildiği alanların Diğer yandan, başarı ve okuldaki gündelik hayatın geliştiri- bastığınızda çalışan her alet, bir teknoloji ürünü. Bunları aslında okul yaşantısı öncesinde ebeveynlerin çok büyük gerekmiyor birçok şeyin. Geleceğe güveniyorsanız bekle- sit
rel yapısından kaynaklı olabilir mi? Bu konuda neler kuvvetli bir rol. Kuvveti nereden geliyor? Bizde yarattığı takip çalışmasını yaptılar. Şöyle dediler, peki biz acaba bu çoğalması, okulda birçok durumda başarısızlığa tahammül ci etkisi üzerinde düşünürken öğretmenlerin üzerindeki kullanmak çok yüksek bir beceri gerektirmiyor. Baktığımız- rolleri var Özellikle erken çocukluk döneminde belirli yebiliyorsunuz. Marshmallow Testi’ni düşünün, hemen
paylaşmak istersiniz? duygu çok daha güçlü, biyolojik yanı, tetiklediği değişik etme ‘fırsat’larının ortaya çıkmasını getirir. Örneğin, yüklerin daha iyi tanımlanmasına da ihtiyaç var. Özellikle da tablet teknolojisi vb. şeyler mümkün olduğunca çok yemeden beş dakika sonra tekrar gelmemi beklersen bir kadar öne çıkartılması, otizmli yanı besliyor gibi düşünüle-
hormonal aktiviteler ve beraberinde gelen güçlü duygular yoksul ya da dezavantajlı gruplarda tek başına çocuk büyü- okuldaki ‘kabadayı çocuklar’, ‘efeler’ ve ‘bitirimler’in bir hazır oluşlarla altyapıyla geliyor çocuklar okula, okul tane daha vereceğim diyor öğretmen 4-5 yaşındaki çocuk- yaşta gözlenebilir vakaların da tanı havuzuna girmesiyle bilir. O ihtiyacını karşıladığınızda çocuğun da gündelik
Teşekkürler, yine önemli bir nokta. Ergenlik uzuyor ama bir var. Bu duygu, anne babanın beyninde, özellikle çocuğun ten kadınlar, siyahlar, Latinler, Amerika'daki hani en düşük öğretmeye çalıştığımız bilgilerin çokluğundan ötürü. Çok insanın kolayca kullanabileceği sadelikte ve basitlikte öncesi eğitim kurumu ya da anasınıfından başlayarak. lara. Bekleyenler var, beklemeyenler var. Bekleyenlerin oluyor. Özellikle ortaokul ve lise yaşlarında bu sorunl
kısım insan da diyor ki ergenlik erken mi başlıyor? Hatta hayatının ilk üç yılında, bu aktiviteler çok yoğundur. Bu sosyoekonomik kesimdekilere, ayda 1000 $ para verelim, kısmı kendi emekleriyle elde ettikleri bir kazanım olmayan, şey öğretmeye çalışırken hiçbir şey kazandıramamış olmak yapıldığı için çok ilginçler. Bu ürünler Afrika’daki bir insanın Ve bu altyapı ile birlikte az önce bahsettiğimiz sosyal hayatları genelde daha çok yolunda gidiyor, 30 yıl
çocukların ziki gelişimlerine baktığınızda hakikaten birkaç arada herkes bu duygusal değişimin sadece annede başka hiçbir şey yapmayalım; bir kontrol grubuna da 50 $ ziki kuvvet, yakışıklılık veya güzellik gibi, sonuçta dönüp gibi bir gerçek de var. O nedenle akademik başarıyı sırf da 90 yaşındaki bir insanın da Latin Amerika’da dağdaki bir motivasyon, ekip ruhu bu tarz etkinliklerde ya da okul edilmiş bir çalışma. Ayrıntılı bakıldığında her bekleyeme-
önceki kuşağa kıyasla hem boy pos hem ikincil cinsel karak- olduğunu düşünür ama annede de babada da var. Erkekte verelim, takip edelim. Çocukların beyin gelişimlerini dolaşıp onları tatmin etmeyecek olan özelliklerini öne öğrencilerin meselesi olarak da görmemek lazım. Aynı köylünün de herkesin kullanabileceği, hatta okuma yazma içi çalışmalarda çocukların aileden getirdiği bir kültür ya yen de aynı seviyede değil. Mesela siyah çocuklar, Ameri- kendi k
teristikler vs. gibi özellikler çocuklarda biraz daha erkence kadına yakın ölçüde güçlü olduğunu, daha gecikmeli ölçelim ve nasıl gittiğine bakalım. Karşılaştırıldığında aylık çıkartarak başarısızlıklarına tahammül edebiliyorlar. Ama şekilde öğretmenlerin de meselesi. Öğretmenler de ‘başa- bilmeden işletebileceği şekilde yapılmaya çalışılıyor. da bir eğitim çok etkili sınıf içi uygulamalara adapte ka'da yapılmış olan bu çalışmada, ortalama yedi saniy
ortaya çıkıyor. Bunun beslenmeyle ilgisi olduğu söyleniyor. olarak ortaya çıktığını görüyoruz. Erkeklerin çocuklarından ciddi bir gelir güvencesi verilenlerin, geçim güvenliği ortaokul ve lise çağlarındaki başarısızlıklarına tahammül ramayanlar’ olarak görülüyorlar. Ben müfredat yükünün Hayranlık uyandırıcı aletler. Ancak anne babalar adına ciddi olurken. Bu anlamda baktığımızda özellikle 0-5 yaş bekleyebiliyor. Çünkü diyor ki “Ben bulmuşken yemel
Yediklerimizde, içtiklerimizde istenmeyen şeyler mi var? uzak durması; bu re eksin tetiklenmesini ve doğurduğu sunacak kadar yardım yapılanların çocuklarının beyin gelişi- etmelerine yeten, ‘hiç kaybetmeyen hep kazanan’ gibi başarı üzerinde olumsuz bir etkisi olduğunu düşünüyorum. bir yanılgı var. Bu teknolojiyi kullanmak, ilerde teknoloji döneminde çocukların öngörülebilir yaşamlarının olması getirip getirmeyeceğini bilemem.” Bu da güven duygusu- sorun
Bunların sebepleri kesin değil. Ergenliğin uzaması bir parça duyguların güçlü biçimde ortaya çıkmasını geciktiriyor, mindeki kazanımları belirgin biçimde saptandı. Nakit gösteren bu özellikler, 20'li yaşlara geldiklerinde pek prim Her yıl birçok öğretmenle konuşuyorum. Gördüğüm şey, üreten birisi olmak anlamına gelmiyor. Çünkü bırakın on yıl gerektiğinden bahsediyorsunuz ve kendi sınırlarını na dayalı. Okul paydaşlarının birbirine güvenebilmesine ve
bebekliğin uzamasına da benziyor. İnsan bebeği, insan hatta engelliyor. Bebekle daha çok zaman geçirmiş baba- transferi denen bu yöntem toplumsal eşitsizliklerin derin yapmadığında, çok ciddi depresyonlar ya da değişik herkesin sürekli bir şeyler yetiştirme derdinde olduğu. sonrayı beş yıl sonra bile şu andaki teknolojik araçlar görmeye ihtiyaçları olduğunu vurguluyorsunuz. Peki bu iyi davranmasına dayalı okul iklimi çalışmaları bu ihtiyacın lilik gibi öz
yavrusu gelişiminde diğer memelilerden farklılıklar gösteri- nın hem bağ kurmayla ilişkilendirilen hormon düzeyinin olduğu yerlerde temel ihtiyaçların karşılanmasıyla ilgili bağımlılıklar ortaya çıkıyor. Bu bize şunu gösteriyor: Başarı- Herkes hep geriden gelme, yetişememe, tam yapmak demode olmuş olacak. Diğer yandan, bize anında sonuç dönemde anne babaların tutumları nasıl olmalı? Az önce okul ortamında karşılanmasına dayalı. Okul iklimi kavramı- olası
yor, mesela l yavrusu, bugün llerden gidiyoruz. Fil hem de davranış tarzının kendine özgü ama özünde anne- güvenceler sağlanan annelerin çok önemli bir bölümü sızlık acı verici bir şeydir, insan acıyla başa çıkmak için istediklerini yapamama duygusu içerisinde. Pandemi veren etkileşimlerin, daha tatmin edici olduğunu, daha de sınırlardan bahsettiniz. Bu sınırlar, ödüller, yaptırım- nın özünü çıktısını da sosyal, ziksel ve duygusal gelişime durumun gözden
doğduğundan neredeyse üç saat sonra ayağa kalkıyor, den çok da farklı olmadığını gösteren çalışmalar var. O çocuğunun ihtiyaçlarıyla ilgili rahat hissetmesiyle beraber değişik yollar bulabilir. Bu yolların bir kısmı negatif bir dönemi aslında müfredatta radikal değişiklikler yapmak kolay alışkanlık yarattığını biliyoruz. Anında sonuç aldığımız lar vb. Bu çerçeve içerisinde nasıl yönlendirebiliriz olanak veren güvenlik oluşturuyor. Ben ‘ben’ oldu
neredeyse ertesi gün annesi babasıyla birlikte yemeğe, nedenle mümkün olduğunca erken yaştan itibaren çocuk- bebekle daha iyi zaman geçirdiğini, ona daha çok vakit şekilde, başka bir gelişim alanını bozarak uyum sağlamayı için bir fırsattı (bu konuşma yapıldığında Maraş depremleri her şey bizi onu daha çok kullanmaya yöneltir. Basit bir ailelerimizi? bana kötü bir davranış olmayacağına inanıyorsam, güven- Otizm spektrumunda çevresel etkenlerin aslında k
çevreyi araştırmaya çıkıyor. İnsan yavrusu ise kendine gelip larla zaman geçirmek erkekler için de kritiktir. Mesela ayırabildiğini, daha çok etkileşime girebildiğini ifade etmiş. getiren durumlar oluyor. On iki yaşından sonra evin henüz olmamıştı). Bu fırsat henüz kullanılamamış gibi gözü- örnek; fast food denen yiyecekler anında insülin salınımına de hissediyorum. olmakla birlikte DEHB’ye göre daha sınırlı. Örneğin, mi’de bir İzmir anısı kalsın isteriz.
de şöyle bir sağa sola bakana, kafasını kaldırana kadar üç babalık izni bunu sağlayacak, sanılanın aksine babaların Mesela bu okullarda yemek çıkması konusu bir süredir gelişimdeki yeni etkisi iyice azalıyor. Bu tıkanıklıkların küyor. Eğitim uzmanı olmamakla birlikte konuların seyreltil- yol açacak kadar şekerli ya da şekere dönüşebilir madde Bir ahenk olmasından bahsediyorsunuz aslında. Bir uyum- 1950’lerde 1960’larda anne babanın tutumlarının bu İzm
ay, ayağa kalkıp düz bir çizgide yürüyene kadar 1-1,5 yıl, iki rolünün çok daha şefkatli, çok daha yol gösterici olmasını talep olarak gündemdeydi, bu yönde olan bir uygulama. aşılması, okulda farklı alanlarda kendini gösterme fırsatları- mesinin ve az ama derinlemesine öğrenmenin arttırılması- içerdikleri için bizi biraz daha yemeye yönlendirir. Patates luluk üzerine. İnsanın hayatının içinde uyumluluk sadece Sayın hocam biraz önce dikkat eksikliği ve hi
kelimeyi bir araya getirene kadar 2-2,5 yıl geçiyor. Sizler sağlayan , çocuklarla yakın zaman geçirmeye imkân veren Çocuğunun aç olmadığını okulda doyurulduğunu bilmek, nın doğmasıyla mümkün olur. Eskiden korolar, halk oyunları nın olumlu bir etkisi olabileceğini düşünüyorum. Başarıyı kızartması böyle bir şeydir. Bu tür anında tatmin olabilme benzerlerden olmuyor. Acılı ekşili soslar ya da tavuktan tanısından söz etmiştik. Bir de son dönemde otizm
öğretmen olarak çok daha iyi biliyorsunuz, lise talebesini, bir düzenleme. Bu bakımdan kamuda çalışanlardan başla- insanların okula karşı olan bakışını değiştirmez mi? Bu grupları gibi mahalle arasındaki okullarda bile bulunan çok zorlaştıran bir yanı olduğu gibi üstün başarıyı da kötü bir şey değil. Sakın yasaklanması gereken bir şey yapılmış tatlılar, ilgisiz bileşenlerin bir aradalığı. Tek tiplilik tanısı alan bireylerle oldukça yoğun bir şekilde karşıla
anası babası yatağından kaldırıp okula getirip bırakıyor. yarak kolaylaştırılmasını önemli buluyorum. nedenle okul aslında bir toparlanma, bağları güçlendirme şimdi ise çok nadir olan toplu aktivitelerin beraberlik ve değersizleştiren bir yanı var. Öte yandan binlerce kişinin anlamına alınmasın. Her şey çok yararlı olmak da zorunda değil, tam tersi bir çeşitliliği ahenk içinde bir arada tutabi- yoruz. Çalışmalarınızda, genetik faktörlerle birli
Evet, şimdi o nedenle insan yavrusunun ihtiyaçları güçlü, yerini alıyor. Anne babanın yapamadıklarını, gücünün bağ geliştirme üzerine etkisi gibi koruyucu etkenler başarı- tam puan aldığı sınavlar var. Bir yanda da sınav sonuçlarına değil dünyada. İnsanlar yanlış ve zararı kendilerine doku- lecek düzenlerden bahsediyoruz. Bunu yaparken de çevresel faktörlerin de otizm tanısı üzerinde etkili olmalarını ayrı tutmak gerek, anne baba tutumları her
belli durumlarda bağımlılık yani baştan beri oldukça güçlü. Anne babanın davranışlarını belirleyen ana duygu korku. yetmediklerini, kamu adına toparlayan bir yer. Sağlık ihtiya- sızlığı korkulacak bir durum olmaktan çıkartırken başarma baktığınızda çocukların bir bölümü okuduğunu anlamıyor. nan şeyler yapabilirler. Ama buradaki sorun şu: Çocukların sadece bir kişinin kendisinin istediklerinin olması ya da olduğunu ifade ediyorsunuz. Okuyucularımızın, ann
Bir ihtiyaç var: Birbirimize ihtiyaç. Bu ihtiyaçlar bir ölçüde Kaygı ve korkunun yol göstericiliği ile hareket ediyoruz cının karşılandığı, aşısının yapıldığı, karnının doyurulduğu için gereken işbirliği vb ortamlara da yol açıyor. Kazanmak Ekran bağımlılığı son yıllarda ruh sağlığı alanında sıklıkla bunun dışında hiçbir şey yapmıyor olması. “Sadece devamlı başkalarının istediklerini yapması üzerinden değil, babaların ve eğitimcilerin daha da bilgilenm
üzerimizdeki toplumsal taleplerle de bağlantılı. Bir bebek çoğumuz, çocuklarımız olduğunda. Korkumuz ne? Görevi- yer. Okulda çalışan herkes, başta öğretmenler, yöneticiler, ile başarmak da çok sık karışıyor. Kaybetmek başarsanız işlenen bir konu hâline geldi. Ekran bağımlılığının küçük patates kızartmasıyla beslenmek ne kadar uygundur?” sırayla. İnsanların bazen kendi sırasını beklemesini öğren- söz konusu çevresel faktörler nelerdir kısaca özetleyebi-
zyolojik olarak hazır olmadığı için ileride yapacağı birçok mizi yapamamak, en başta. Görevimiz ; hayatta kalmasını, personel, kapıyı açıp kapayan güvenlik görevlisi hepsi bile yaşayabileceğiniz bir durum. yaşlardan itibaren yaygınlaşmasına da tanık oluyoruz. sorusu. Bunun zevkli olup olmadığını tartışmıyorum. Bazı mesi, okul öncesinde en önemli öğrenilen şeylerden bir lir misiniz? Bir de bu tanıyı alan öğrencilerimiz için anne dil ve sosyal pragmati
şeyi yapamıyor. Ama büyüdükçe hayatın gerekleri ortaya hayatın değişik zorluklarına dayanabilmesini sağlamak. çocukların hayatında o nedenle unutulmaz yer bırakıyorlar. Burada sorunuza net bir cevap veremiyorum ama tartışma- Teknolojik cihazları çocuklarını oyalamak için kullanarak çocukların bir youtube videosu izlemekten keyif almaları, tanesi. Sadece onu öğrenseler. Bu gözle bakarsanız babalara ve eğitimcilere hangi tavsiyelerde bulunursu- yaşın altı
çıktıkça yeni beceriler yapabilme yanı gelişirken yapması Bunu hemen herkes hissediyor, bunu hissetmeyen çok Bundan dolayı bu röportajdan çıkmasını istediğim şey, yı iyice tarif etmek de yetebilir. Bir tarafta akademik başarı kendilerine zaman ayırmak isteyen ebeveynlerin çocuk- hatta bazı şeyleri oradan daha iyi öğrenmeleri (mesela, ülkemizde okul öncesi eğitim tamamen başarısız diyebili- nuz? ması, karşılık vermeyen ya da sınırlı seçenekler içinde
beklenenler de artıyor. Sizin gruptaki öğretmenleri nadir insan var, bu bir. İki; en ideal koşullarda yaşayanlarda okulların bütün bu konuştuğumuz konularda (derslerle çok önemli iken, diğer tarafta ise akademik başarının hiç ların basit temel becerileri gerektiren davranışlarla bazı İngilizce kelimeleri) mümkündür. Ama gelişim bundan riz, kimse sırasını beklemek istemiyor. Bekleyememe mese- Otizm spektrum bozukluğu, dikkat eksikliği ve hiperaktivite
düşünün; doktora gibi eğitimleri, bir yandan öğretmenliği- da benzer düzeyde güçlü bir kaygı düzeyi var, sadece para sınırlı olmayan) çok kritik bir yere sahip olduğu. Okul bunu önemli olmadığı, derslerin bir öneminin olmadığı, önemli teknolojik cihazları kullanmasını da övünme konusu ibaret olduğu takdirde, yeterli olmuyor. Ve bu bence sınırlı lesi mesela dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun bozukluğuna benzer, kalıtılabilir bir nörogelişimse
nizi yaparken bunu yürütmüş olmanızı, burada beklenen- pul, iş değil. Ama yokluk ve yoksulluk arttıkça tabii ki bu sağlayan sosyal ziki ortam, bir toplum birimi, okul iklimi olanın mutluluk olduğunu savunan bir ekol var. Sanki ikisin- hâline getirdiklerini gözlemliyoruz. Bu durumun çocuk- gelişim sağlayan aracın bir özelliği de kendinden başkasına da önemli bir gözlenebilir göstergesidir. luk; yaşantıların ve çocuğa sağlanan desteklerin, genlerin Annemle ya
den fazlasını yapabilecek somut yaşamsal ihtiyaç ya da korku ve kaygı da derinleşiyor. Nasıl yapacağını, nasıl deyince sosyal duygusal gelişim deyince sadece EQ konfe- den biri olması gerekirmiş gibi. Bu sorunların azaltılması, ların gelişim döneminde tedirgin edici taraflarının çok yer bırakmıyor olması. Aynı fast food gibi. Alışırsanız Beklemek nedir? Beklemek aynı zamanda bir umutla ilgili. kendi aralarındaki etkileşimlerin sonuçlarına bağlı olarak